مدفوع نکردن نوزاد | علت و راه درمان آن
آیا دوهفته مدفوع نکردن برای یک نوزاد سه‌ماهه طبیعی است؟ پزشکان پاسخ می‌دهند: بله! شاید برای شما عجیب باشد اما گاهی نوزادان چند هفته دفع مدفوع ندارند. تا چه مدت مدفوع نکردن نوزاد طبیعی است؟ جواب این سوال بستگی به عوامل مختلف دارد. اینکه چه زمانی مدفوع نکردن نوزاد و یبوست آن‌ها مهم است و علامت خطر محسوب می‌شود را در ادامه خواهیم خواند.
علائم طبیعی و غیرطبیعی دفع مدفوع نوزادان
به‌دلایل زیادی ممکن است دفع مدفوع نوزادان کم باشد یا برای روزهای متوالی دفع نداشته باشند. نوزادان بزرگتر از هشت هفته گاهی 4-3 روز دفع مدفوع ندارند، این‌موضوع طبیعی بوده و این به‌معنی یبوست آن‌ها نیست. انواع شکل مدفوع نوزادان و عادات روده‌ای و اجابت مزاج از نوزادی به نوزاد دیگر متفاوت است. اما می‌توان مرزی نسبی برای تشخیص طبیعی‌بودن یا طبیعی‌نبودن مدفوع نکردن نوزاد بیان کرد. گاهی اختلالات عملکردی دستگاه گوارش (مانند یبوست) و بیماری‌ها و اختلالات بدو تولد علت عدم دفع نوزادان است. درادامه راجع‌به هریک توضیحاتی داده خواهد شد.
عادات روده‌ای طبیعی
- درطول یک هفته‌ی اول زندگی، نوزادان اغلب تا روزی چهار بار دفع انجام می‌دهند. این‌میزان دفع بیش‌تر در نوزادان تغذیه‌شونده با شیر مادر دیده می‌شود.
- درطول سه‌ماهه‌ی اول زندگی، نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، روزی سه بار و برخی بعد از هر بار تغذیه دفع مدفوع دارند. گروهی دیگر ممکن است تا یک هفته دفع نداشته باشند. دلیل این مسئله این است که شیرمادر تنها منبع غذایی است که نوزاد مصرف می‌کند. بنابراین مقدار ماده‌ای که باید دفع شود بسیار اندک است. نوزادان تغذیه‌شونده با شیر مادر به‌ندرت یبوست می‌گیرند.
- نوزادان تغذیه‌شونده با شیر خشک روزی 3-2 بار دفع مدفوع دارند. این تعداد به ترکیب شیرخشک مصرفی بستگی دارد. به‌طور کلی مدفوع نکردن در نوزادان شیرخشکی بیش‌تر دیده می‌شود. زیرا گروهی از نوزادان به مواد موجود در ترکیبات شیرخشک حساسیت دارند. برخی از شیرخشک‌هایی که به‌نام "شیرخشک کم‌آلرژی" شناخته می‌شوند باعث دفع مدفوع شل‌تر و بیش‌تر می‌شوند.
- تا دوسالگی کودک اغلب روزانه یک یا دو دفع "مدفوع شکل‌گرفته" دارد.
- تا چهارسالگی کودک اغلب روزانه یک یا دو دفع "مدفوع شکل‌گرفته" دارد.
عادات روده‌ای غیرطبیعی
- نوزادانی مبتلا به یبوست اغلب مدفوع سفت و آجرمانند دارند. هنگام دفع به علت درد بی‌قراری می‌کنند. نسبت به قبل هم تعداد و حجم مدفوع کم شده است. نوزادی که دفع کمی دارد، تا زمانی که دردناک نبوده و مدفوع شل است، یبوست ندارد.
- به‌دلیل ضعف عضلات شکمی، دفع مدفوع برای نوزادان مشکل است. به همین دلیل نوزادان هنگام دفع حالت زور زدن به‌خود می‌گیرند و صورتشان قرمز می‌شود. اگر نوزاد شما چند دقیقه پس از این‌حالت دفع مدفوع شل داشت، طبیعی است و درغیر این‌صورت شاید مبتلا به یبوست یا کولیک باشد.
- نوزادانی یا کودکانی که یبوست دارند عادت‌های عجیبی موقع دفع دارند. آن‌ها پشت خود را خم می‌کنند و گریه می‌کنند.
علت‌های مدفوع نکردن نوزاد
در بررسی علل مدفوع نکردن، کودکان را در دو گروه سنی بدو تولد تا یک‌ماهگی و بزرگتر از یک‌ماه تقسیم می‌کنیم. علت‌های مدفوع نکردن در کودکان زیر یک ماه، اغلب بیماری‌های جدی‌تر و البته نادرتری هستند.
1. یبوست عملکردی
در کودکان بزرگتر از یک ماه، علت یبوست معمولا اختلالات عملکری دستگاه گوارش است. به این معنا که یبوست به‌دنبال بیماری زمینه‌ای مانند نقص‌های مادرزادی و بیماری‌های ابتدای تولد به‌وجود نیامده است. بلکه دستگاه گوارش عملکرد خود را به‌خوبی انجام نمی‌دهد. کودکان اغلب در سه‌دوره‌ی آغاز غذاهای کمکی و جامد، گرفتن از پوشک و شروع مدرسه دچار یبوست می‌شوند. دلایل یبوست عملکردی عبارتند از؛
درد هنگام دفع؛ در کودکانی که دفع مدفوعشان با مشکل روبه‌رو است، التهاب و زخمی اطراف مقعد ایجاد می-شود که دفع را به‌شدت سخت و دردناک می‌کند. این‌زخم که به‌اصطلاح فیشر آنال گفته می‌شود موجب می-شود کودک تمایل به نگه‌داشتن بیش‌تر مدفوع داشته باشد و یبوست بدتر شود.
- احساس ناامنی
- تغذیه‌ی ناصحیح
- تغذیه‌ی کم؛ یبوست به‌خصوص درکودکان شیرخوار می‌تواند نشانه‌ای از تغذیه‌ی کم آن‌ها باشد.
- کم‌آبی کودک یا نوزاد
- ورود به مدرسه
- آموزش ناصحیح کنترل مدفوع
- ژنتیک
- بیماری‌های مادرزادی و بدو تولد
برخی از بیماری‌های مادرزادی با یبوست یا مدفوع نکردن نوزاد در روزهای اول تولد بروز می‌کنند. اگر چه این بیماری‌ها بسیار نادر هستند اما درصورت وقوع نیاز به تشخیص و مداخله‌ی فوری دارند. این بیماری‌ها اغلب در یک‌ماهه‌ی اول زندگی تشخیص داده می‌شوند.
2. بیماری هیرشپرونگ
در بیماری نادر هیرشپرونگ به‌دلیل عدم وجود سلول‌های عصبی در قسمت انتهایی روده بزرگ، حرکت و انقباض‌های طبیعی روده وجود ندارد. این نوزادان در 24 ساعت اول زندگی دفع مکونیوم ندارند. مکونیوم اولین مدفوع نوزاد است که چسبناک، بدون بو و تیره رنگ است. اتساع شکم و استفراغ سبزرنگ از دیگر علائم بیماری هستند. نزدیک به 90% این‌نوزادان پس از جراحی، دفع طبیعی خواهند داشت.
3. مقعد سوراخ نشده (اختلالات آناتومیکی مقعد)
دو نوع اختلال در مقعد سوراخ‌نشده وجود دارد. در نوع ناهنجاری تحتانی سوراخ مقعد بسته است و به‌جای آن یک مجرای اشتباهی بین مقعد و سطح پوست اطراف واژن یا آلت تناسلی ایجاد می‌شود. در این نوزادان مکونیوم را در سطح پوست اطراف آلت تناسلی نوزاد می‌بینیم. در نوزادان با ضایعات بالاتر سوراخ مقعد شکل نگرفته و به‌جای آن یک مجرای اشتباهی بین مقعد و مثانه یا واژن ایجاد می‌شود. گاهی مقعد سوراخ شده یکی از علائم سندروم‌های دیگر است. بنابراین به بررسی‌های تصویربرداری نیاز دارد.
4. سندروم روده‌ی بزرگ چپ کوچک
این‌سندروم یک اختلال عملکردی است. یعنی انسدادی وجود ندارد اما قسمتی از سمت چپ روده‌ی بزرگ باریک شده است. همه مبتلایان در 24 ساعت اول زندگی دفع مکونیوم ندارند. چهل تا پنجاه درصد این‌نوزادان دارای مادران دیابتی هستند.
5. آترزی روده
در این دسته از نوزادان روده به‌طور کامل تشکیل نمی‌شود. در نتیجه اغلب ارتباط روده با مقعد برقرار نمی-شود.
زنگ خطر در یبوست
اگر علائم زیر را در نوزاد خود مشاهده کردید، هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید. (زیرا این علائم اغلب نشان‌دهنده‌ی دلایل مادرزادی مدفوع‌نکردن هستند).
- دفع مکونیوم با تاخیر (پس از 48ساعت از تولد)
- تب، استفراغ یا اسهال
- اتساع شکم
- خون‌ریزی از مقعد
- یبوستی که از بدو تولد همراه نوزاد باشد
- مدفوع نازک (به مدفوع روبان شکل مانند معروف است)
- بی‌اختیاری ادرار
- از دست‌دادن وزن یا خوب وزن‌نگرفتن
- ابتلا به سندرم‌های دیگر مانند بیماری کودکان سندرم داون
- سابقه‌ی خانوادگی بیماری هیرشپرونگ
درمان مدفوع نکردن نوزاد
برای درمان یبوست باز هم گروه سنی نوزاد برای ما اهمیت دارد. در نوزادان کوچک‌تر از یک‌ماه چون علل مادرزادی بیش‌تر مطرح هستند، درمان بسیار تخصصی است. در این نوزادان باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه شود و از درمان‌های خانگی بدون مشورت با پزشک اجتناب گردد. اگر علت مدفوع نکردن نوزاد، یبوست عملکردی باشد، می‌توان با مشورت پزشک از درمان‌های خانگی بهره برد. درمان‌های توصیه شده برای یبوست نوزادان عبارتند از؛
- فعالیت بدنی؛ مانند بزرگسالان فعالیت بدنی در نوزادان هم می‌تواند باعث بهبود یبوست شود. برای این کار نوزاد را به کمر خوابانیده و پاهایش را به‌آرامی به شکل حرکت دوچرخه در هوا تکان دهید.
- دوش آب گرم؛ دوش آب گرم می‌تواند انقباض عضلات شکم و لگن نوزاد را برطرف کند.
- تغییراتی در رژیم غذایی؛ اگر نوزاد شما از شیرخشک استفاده می‌کند، از شیرخشکی با فرمول متفاوت استفاده کنید. اگر نوزاد از شیرمادر استفاده می‌کند، تغییراتی در رژیم غذایی مادر می‌تواند کمک‌کننده باشد. این‌تغییرات شامل حذف لبنیات از رژیم غذایی مادر است. اگر نوزاد غذای کمکی جامد را شروع کرده است باید از مواد غذایی استفاده کند که منبع غنی فیبر هستند. از مواد عبارتند از؛ گلابی، هلو، آلو، بروکلی و ... .
- مصرف آب؛ یکی از مهم‌ترین دلایل یبوست در کودکان و بزرگسالان کم‌مصرف‌کردن آب است. استفاده از آب-میوه‌ی طبیعی برای کودکان بالای شش ماه مفید است. توجه این نکته مهم است که مصرف آب میوه برای نخستین بار بدون مشورت با پزشک توصیه نمی‌شود.
- ماساژ؛ یکی از راه‌کارهای موثر در بهبود کیفیت دستگاه گوارش ماساژ است. ماساژ همچنین تکنیکی است که برای درمان کولیک نوزادی استفاده می‌شود. برای ماساژ‌دادن نوزاد او را به کمر خوابانیده و دو انگشت را درجهت عقربه‌های ساعت روی شکم نوزاد می‌چرخانیم. اطراف ناف بیمار را هم ماساژ می‌دهیم. پاها و زانوهای نوزاد را گرفته و به‌آرامی به‌سمت داخل شکم حرکت می‌دهیم.
- شیاف گلیسرین نوزاد؛ یکی از داروهای موثر جهت بهبود مدفوع نکردن نوزاد و یبوست عملکردی است و در مدت 15 تا 60 دقیقه پس از استفاده اثر می‌گذارد. مصرف این شیاف طولانی مدت توصیه نمی‌شود. زیرا حرکات طبیعی دستگاه گوارش را مختل می‌کند. با وجود اثربخشی بالای این شیاف بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.