درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال
اگرچه مصرف انواع قطره آهن از شش ماهگی در همه کودکان ایرانی ضروری است. با این حال شیوع کم خونی کودکان 3-1 ساله ایرانی بالاست. درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال برای سلامت جسمی و توانایی ذهنی آنها لازم است. پس از معاینه پزشک و آزمایش کم خونی نوزادان، تشخیص کم خونی گذاشته می‌شود. درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال با تغذیه و دارو انجام می‌شود.
چه زمانی کودک نیاز به درمان کم خونی دارد؟
قبل از پرداختن به موضوع درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال لازم است بدانید ذخایر آهن بدو تولد تا حدود شش ماهگی برای کودک کافی است. پس از آن باید با تغذیه درست با غذاهای کمکی غنی از آهن و مصرف قطره آهن، نیاز کودک را برطرف کرد. طبق نظر متخصصان اطفال، دریافت آهن به صورت قطره خوراکی (جدای از میزان آهن غذا یا شیر خشک کودک) تا دو سالگی لازم است. اگر کمبود آهن جبران نشود، ساخت هموگلوبین دچار اشکال می‌شود. به این حالت کم خونی فقر آهن گفته می‌شود.
کم خونی اختلالی است که در آن تعداد گلبول‌های قرمز خون یا غلظت هموگلوبین کم می‌شود. این اختلال ممکن است به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای مثل کمبود آهن دریافتی یا بیماری‌های ژنتیکی باشد. درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال در شرایطی انجام می‌شود که میزان هموگلوبین کودک یک ساله کاهش یافته و یا علائم کمخونی را نشان دهد. همانطور که گفته شد، بیماری‌های ژنتیکی مانند تالاسمی و فاویسم (حساسیت به باقلا ) هم موجب کم خونی می‌شوند اما درمان آنها با مکمل آهن نیست.
علائم کمبود آهن در کودکان
علائم کم خونی در کودکان زیر یک سال شبیه علائم کم خونی در کودکان 2 ساله و حتی علائم کم خونی در کودکان ۶ساله است. تنها تفاوت در این روند این است که با توجه به کوچک بودن کودکان زیر یک سال روش درمان آنها با درمان کم خونی در کودکان زیر 2 سال و بزرگتر متفاوت است. خستگی، رنگ پریدگی، بی‌قراری، وزن‌گیری غیرطبیعی و خوب شیر نخوردن از علائم کمخونی هستند و علت رنگ‌پریدگی دست و پای نوزاد در برخی موارد کمبود آهن است. به دلیل وجود مکانیسم‌های سازگاری در بدن، کودکی که مدت‌هاست دچار کمخونی شده ممکن است هیچ علامت واضحی نداشته باشد.
ایا کم خونی نوزاد خطرناک است؟ گاهی کمخونی در اثر خونریزیهای پنهان اتفاق می‌افتد مثل خون‌ریزی گوارشی. هر چند این اتفاق در سن‌های بالا شایع‌تر است اما در کودکان هم می‌تواند رخ دهد. در این حالت علاوه بر علائم کمخونی فقر آهن، تیره شدن رنگ مدفوع و علائم گوارشی هم وجود دارند. اکثر خونریزیهای گوارشی که در کودکان اتفاق می‌افتند جنبه ارثی دارند و سابقه خانوادگی این بیماری در خانواده‌ها وجود دارد مثل بیماری‌های التهابی روده (کرون و کولیت اولسراتیو) اما در حساسیت به پروتئین شیر گاو هم اتفاق مشابهی رخ می‌دهد.
اختلالات خون‌ریزی دهنده مثل کمبود فاکتورهای انعقادی یا پلاکت هم با ایجاد خونریزیهای عودکننده و زیاد می‌توانند باعث کمخونی باشند. در این بیماران علائمی مثل خون‌ریزی زیاد از بینی یا دیر بند آمدن خون در هنگام آسیب‌های معمول یا کبودی‌های بدون دلیل در بدن وجود دارد. در این کودکان، اولین علامت می‌تواند بند نیامدن خون هنگام قطع کردن بند ناف یا ختنه باشد.
زمان آزمایش کم خونی نوزاد
تشخیص کمخونی با ارزیابی عوامل خطر و انجام آزمایش خون انجام می‌پذیرد. در کشور ما آزمایش کمخونی در نوزاد سالم و بدون علامت در 9 تا 12 ماهگی و مجدد بین 15 تا 18 ماهگی و از طریق بررسی میزان هموگلوبین خون انجام می‌شود. اما در صورت وجود علائم کمخونی، آزمایش خون زودتر انجام می‌گیرد.
تعیین شدت کمخونی نوزاد
ارزیابی شدت کمخونی در آزمایش کمخونی نوزادان، با استفاده از مقدار هموگلوبین و شاخص‌های اندازه‌گیری گلبول‌های قرمز انجام می‌پذیرد. معمولا کمخونی با هموگلوبین 9 تا 11، کمخونی خفیف نامیده می‌شود و هموگلوبین زیر 9، کودک را در دسته کمخونی متوسط تا شدید قرار می‌دهد. پیگیری درمان در انواع شدیدتر متفاوت است. این مقادیر گفته شده کاملا نسبی هستند. برای تشخیص دقیق کم خونی، پزشک از جداول مخصوصی که بر اساس سن کودک تهیه شده استفاده می‌کند.
درمان کم خونی در کودکان زیر یک سال با داروهای خوراکی
تشخیص قطعی کمخونی فقر آهن پس از مصرف آهن خوراکی و مشاهده تاثیر آن روی آزمایش خون تایید می‌شود. با مصرف سه میلی‌گرم آهن المنتال خوراکی به ازای هر کیلوگرم وزن کودک، در موارد شدید برای دو هفته و در موارد خفیف برای چهار هفته، عدد هموگلوبین کودک در آزمایش خون یک میلی‌گرم در دسی لیتر بالا می‌رود. البته پیش از شروع درمان کمخونی در کودک زیر یک سال، پزشک باید شرح حال تغذیه‌ای کودک و عوامل خطر مسمومیت او با سرب را به دقت زیر نظر داشته باشد. دوز آهن مصرفی هم باید توسط پزشک تعیین شود. زیرا مقدار آهن المنتال موجود در هر فرآورده حاوی آهن می‌تواند متفاوت باشد. مهم است که بدانید هر داروی حاوی آهن باعث درمان کمخونی نمی‌شود. برای مثال یک شربت برای درمان کمخونی باید حاوی مقدار زیادتری آهن نسبت به شربت تجویز شده برای پیش‌گیری از کمخونی باشد.
شروع درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال با داروی فروس سولفات (Ferrous sulfate) با دوز گفته شده در بالا و به صورت روزانه انجام می‌گیرد. برای جذب بیشتر، بهتر است کودک دارو را بین وعده غذایی و به همراه آب‌میوه تازه یا آب مصرف کند. باید از مصرف فرآورده‌های لبنی به همراه شربت آهن یا مواد غذایی غنی از آهن خودداری شود. زیرا جذب آهن را به کمتر از 50% کاهش می‌دهند.
درمان خانگی کم خونی در کودکان
برای درمان کم خونی در نوزادان در موارد خفیف می‌توان روش‌های درمان خانگی را امتحان کرد. بسیاری از این روش‌های خانگی از توصیه‌های مربوط به درمان کم خونی کودکان در طب سنتی گرفته شده‌اند. در ادامه توضیح می‌دهیم برای کم خونی بچه یک ساله چی خوبه:
- کودکان مبتلا یا مشکوک به کمبود آهن، علاوه بر مصرف انواع قطره و شربت آهن، باید مواد غدایی غنی از آهن هم استفاده کنند. اما درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال با تغذیه کافی نیست. زیرا هیچ جایگزینی برای مصرف آهن وجود ندارزد.
- تمام کودکان زیر یک سال باید از شیر مادر یا شیر خشک حاوی آهن استفاده کنند. مصرف شیر گاو خطر التهاب روده ناشی از پروتئین شیر گاو و کم خونی را بالا می‌برد. التهاب روده باعث از دست رفتن خون از روده می‌شود و در نهایت به صورت فقرآهن ظاهر می‌شود.
- در شیرخواران شش ماهه و بزرگتر، مصرف غذاهای کمکی حاوی آهن و ویتامین ث اهمیتی زیادی دارد. به طور کلی مصرف هم‌زمان غذاهای حاوی ویتامین ث مثل میوه‌ها و سبزیجات باعث جذب بهتر آهن می‌شود.
پیگیری درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال
برای ارزیابی پاسخ به مصرف آهن، پیگیری از اهمیت زیادی برخوردار است. زمانی که درمان کم خونی کودکان زیر یکسال پاسخ ندهد باید آنها را شناسایی کرد و به والدین آنها در مورد ضرورت مصرف منظم دارو هشدار داده شود. حتی ممکن است در صورت دست نیافتن به نتیجه مطلوب، درمان تزریقی شروع شود. در این موارد دلایل دیگر کمخونی به غیر از فقر آهن نیز باید بررسی شود. زمان مراجعه دوباره به پزشک و شروع پیگیری به شدت کمخونی فقر آهن بستگی دارد.
- در قدم اول، پس از مصرف دارو باید آزمایش خون انجام شود. آزمایش‌ها باید در شرایطی انجام شوند که کودک نشانه‌ای از بیماری اخیر نداشته باشد. زیرا ابتلا به عفونت‌های ویروسی باعث کاهش هموگلوبین کودک می‌شوند.
- در کودکانی که کم خونی خفیف دارند، بهتر است ارزیابی دوباره با آزمایش هموگلوبین یا شمارش کامل سلول‌های خونی، حدود چهار هفته بعد از شروع درمان انجام شود. اما کودکانی که کمخونی متوسط یا شدید دارند، باید 7 تا 10 روز بعد از شروع درمان دوباره ارزیابی شوند.
- در بیمارانی که پاسخ به درمان به میزان کافی دیده شود، درمان با آهن به شکل قبل ادامه می‌یابد و آزمایش بعدی حدود سه ماه بعد از شروع درمان انجام شود.
- پیشنهاد می‌شود بعد از طبیعی شدن همه نشانه‌های کم خونی در آزمایش خون، درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال تا یک ماه ادامه پیدا کند تا ذخایر آهن بدن کودک هم (فریتین در آزمایش خون) به حد طبیعی بازگردد. زمان قطع کردن زودهنگام درمان باعث عود کمخونی خواهد شد. حداقل زمان درمان کمخونی فقر آهن سه ماه است.
- بیمارانی که با این شیوه درمان افزایشی در عدد هموگلوبین آنها مشاهده نشد باید دوباره ارزیابی شوند. از دلایل شایع عدم پاسخ به درمان، اشتباه در تعیین و منظم مصرف نامنظم دارو است. در درجات بعدی باید دلایل دیگر کمخونی به غیر از فقر آهن، رژیم غذایی مقاوم به جذب آهن (مثل مصرف لبنیات و چای زیاد)، از دست دادن مداوم خون به صورت پنهانی و سوء‌جذب را در نظر داشت.
عوارض درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال
در بالا متوجه شدید برای کم خونی کودکان چی خوبه و چه اقداماتی لازم است. اما رفع کم خونی کودکان بدون عوارض نیست. عوارض معمول درمان خوراکی با آهن شامل درد شکم، مدفوع نکردن نوزاد و انواع شکل مدفوع نوزادان و حتی اسهال است. با این حال در مطالعات دیده شده دوزهای پایین دارو مثل سه میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن آهن المنتال، به ندرت موجب عوارض گوارشی می‌شوند. هرچند مصرف فرآورده‌های حاوی آهن با معده خالی باعث جذب بهتر آنها می‌شود، اما پژوهش‌ها نشان داده مصرف آنها با وعده غذایی باعث کاهش عوارض گوارشی شده است.
مصرف آهن به صورت قطره یا شربت می‌تواند موجب تغییر رنگ متمایل به خاکستری دندان‌ها و لثه کودک شود. این اثر موقتی است و می‌تواند با استفاده از مسواک‌های مخصوص شیرخواران و شست‌وشو دهان بعد از مصرف دارو با آب، کم شود یا از بین برود. در کودکانی که دست را به داخل دهان می‌برند، ممکن است انگشتان هم تغییر رنگ بدهند.
درمان کمخونی در کودکان زیر یک سال و مصرف آهن در جوامع عادی سیستم ایمنی کودک را ضعیف نمی‌کند و او را مستعد عفونت نمی‌کند. مگر در مناطق مالاریاخیز که ممکن است احتمال عفونت با مالاریا را افزایش دهد.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.