3 واکسن بدو تولد نوزادان +عوارض اولین واکسن نوزاد
واکسن بدو تولد نوزاد، اندکی پس از تولد تزریق می‌شود. نوزادان به دلیل سطح ایمنی پایین، مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی هستند. از این رو واکسن‌ها با تقلید از عفونت یک بیماری خاص در بدن کودک، باعث تقویت سیستم ایمنی و ایجاد سلاح‌هایی به نام آنتی‌بادی برای مبارزه علیه بیماری می‌شوند. در این مقاله می‌خواهیم بدانیم اولین واکسن نوزاد چه واکسنی است و باعث ایمن‌سازی علیه چه بیماری‌هایی می‌شود؟
اهمیت واکسن بدو تولد چیست
نوزادان به دلیل سطح ایمنی پایین، مستعد ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی هستند. هرچند تغذیه با شیر مادر، نوزاد را دربرابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت می‌کند. اما این مصونیت کامل نبوده و با گذشت یک سال از بین می‌رود. علاوه بر این تعداد زیادی از نوزادان از شیر مادر تغذیه نمی‌کنند. به‌هرحال تزریق واکسن بدو تولد همه نوزادان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توجه به جدول واکسیناسیون کودکان 1402 ، به کاهش شیوع و انتقال بیماری در خردسالان و بزرگسالان نیز کمک می‌کند. اینکه واکسن بدو تولد را به کدام دست می زنند معمولاً دست چپ است اما گاهاً ممکن است به دست راست نیز تزریق شود.
واکسن بدو تولد نوزاد شامل چه واکسن‌هایی است؟
واکسن های بدو تولد پس از تولد نوزاد و در بیمارستان تزریق می‌شوند. می‌خواهید بدانید واکسن نوزاد تازه متولد شده چه واکسنی است و باعث ایمن‌سازی علیه چه بیماری‌هایی می‌شود؟ واکسن بدو تولد نوزاد شامل واکسن‌های زیر است:
1. واکسن هپاتیت در واکسیناسیون بدو تولد
هپاتیت به معنای التهاب کبد است. هپاتیت ب بیماری است که در آن نوعی ویروس موجب التهاب و بیماری حاد و مزمن کبد می‌شود. حالت مزمن بیماری بیماری می‌تواند عواقب بدی همچون سیروز و سرطان کبد و حتی مرگ نیز داشته باشد. اگر کودک در نوزادی به هپاتیت‌ب مبتلا شود، احتمال دارد در تمام طول عمر خود آلوده باقی بماند. تقریباً 25 درصد از افراد مبتلا به هپاتیت‌ب مزمن از زمان نوزادی، به‌طور زودرس از سیروز یا سرطان کبد می‌میرند. برای همین واکسیناسیون و ایمن سازی در برابر هپاتیت‌ب در نوزادان حائز اهمیت است.
واکسن هپاتیت‌ب در سه دوز به نوزاد داده می‌شود. اولین دوز واکسن هپاتیت‌ب، باید در 24 ساعت اول پس از تولد به نوزاد داده شود. دوز دوم یک ماه یا دو ماه بعد و دوز سوم در سن شش تا 18 ماهگی به شیرخوار تزریق می‌شود. این ایمن‌سازی موجب کاهش خطر ابتلا به هپاتیت ب در شیرخوار می‌شود. توجه کنید که حداقل فاصله بین نوبت اول و دوم تزریق هپاتیت ب باید یک ماه باشد.
از آنجا که هپاتیت ب از طریق تماس با خون آلوده و برخی مایعات بدنی منتقل می‌شود و راه‌های انتقال و شیوع آن در جامعه کم نیست، (حین زایمان از مادر به فرزند، در روابط جنسی، از طریق وسایل خالکوبی، با سوزن، تیغ و وسایل آلوده و موارد مشابه) با ایمن‌سازی فرزند خود، به سلامت جامعه و دیگران نیز کمک کرده‌اید.
واکسن هپاتیت‌ب تزریق عضلانی دارد. واکسن‌های عضلانی در نوزادان زیر یک ماه در ناحیه قدامی خارجی ران تزریق می-شوند.
موارد مصرف هپاتیت ب در واکسن بدو تولد نوزاد
طبق جدول واکسیناسیون جدید، تزریق واکسن هپاتیت‌ب در واکسیناسیون بدو تولد باید برای تمامی نوزادان انجام گیرد. اگر دریافت واکسن هپاتیت‌ب را طبق لیست واکسیناسیون کودکان و درست انجام دهند، 98 تا 100 درصد اثربخشی دارد و از ابتلا افراد به هپاتیت‌ب جلوگیری می‌کند. تزریق این واکسن برای عده‌ای از نوزادان از اهمیت بیشتری برخوردار است، مثل: نوزادانی که مادرشان مبتلا به هپاتیت است، نوزادانی که در محیطی زندگی می‌کنند که خطر ابتلا به این بیماری بالاست و نوزادانی که از اعضای خانواده یا پرستارشان به هپاتیت‌ب مبتلا است.
اگر مادر نوزاد مبتلا به هپاتیت ب باشد چه کار باید کرد؟
همه مادران باید در دوران بارداری از نظر ابتلا یا عدم ابتلا به هپاتیت‌ب بررسی شوند. اگر مادری مبتلا به هپاتیت‌ب باشد یا به ابتلای او شک زیادی وجود داشته باشد، نوزاد باید در بدو تولد دو نوع تزریق_به صورت تزریق جداگانه روی دو ران_ دریافت کند. که شامل‌اند از:
- واکسن هپاتیت ب
- ایمونوگلوبولین هپاتیت ب: پادتن‌هایی که در برابر هپاتیت‌ب تولید می‌شود.
یکی از سوال‌های رایجی که از پزشکان و متخصصان پرسیده می‌شود، درباره تاخیر واکسن بدو تولد، اعم از واکسن هپاتیت‌ب است. از آنجا که احتمال ابتلا نوزادان از مادران مبتلا به هپاتیت‌ب، در 12 ساعت نخست زندگی حدود 90% است، انجام واکسیناسیون ضروری است. توجه داشته باشید که زایمان سزارین به جلوگیری از انتقال هپاتیت‌ب به نوزاد کمک نمی‌کند. شیردهی مادر مبتلا به هپاتیت‌ب، برای نوزاد بی‌خطر است.
عوارض واکسن هپاتیت ب
واکسن بدو تولد نوزاد مانند هر واکسنی مثل واکسن ۱۸ ماهگی دارای یکسری عوارض جانبی است. اما هیچ کدام از این عوارض آن قدر جدی و خطرناک نیستند.
احساس درد و التهاب در جای واکسن بدو تولد، بی‌اشتهایی، خواب‌آلودگی، بی‌قراری قابل انتظار و ایجاد تب خفیف در بعضی از نوزادان از عوارض جانبی شایع در بیشتر واکسن‌ها اعم از واکسن هپاتیت‌ب است. اسهال و احساس ناخوشایند و مریضی نیز به ندرت می‌تواند از عوارض بعد از واکسن هپاتیت‌ب باشد.
یکی از واکنش‌های نادر بعد از واکسیناسیون با هپاتیت‌ب، واکنش آنافیلاکسی است. این واکنش علائمی چون ایجاد کهیر روی پوست، تورم لب‌هاو زبان و تنفس دشوار دارد. از آنجا که دوز اول واکسن هپاتیت‌ب در بدو تولد نوزاد تزریق می‌شود هیچ سابقه‌ای از داشتن یا نداشتن حساسیت نوزاد نداریم. بهتر است بعد از واکسیناسیون تا چند دقیقه از کلینیک یا درمانگاه خارج نشویم، تا در صورت مشاهده واکنش‌های شدید اقدامات فوری را انجام دهیم.
2. واکسن بثژ در واکسیناسیون بدو تولد
واکسن ب ث ژ در بدو تولدِ علیه بیماری‌ای به نام سل عمل می‌کند. بیماری سل یک عفونت مزمن با نوعی باکتری است که بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند، اما می‌تواند سایر ارگان‌ها مانند کلیه‌ها، ستون‌فقرات و حتی مغز را نیز آلوده کند. سل توسط ذرات و قطرات تنفسی و سرفه در هوا پخش می‌شود. این بیماری می‌تواند در مواجهه طولانی‌مدت نوزاد با شخصی که مبتلا به سل است، اتفاق بیفتد.
واکسن بثژ، واکسن تک‌دوزی است که در لیست واکسن‌های تزریق شده در ساعات اولیه زندگی نوزاد، قرار دارد. توصیه می‌شود که این واکسن در کوتاه‌ترین زمان ممکن پس از تولد، به نوزاد تزریق شود. در بیشتر کشورهای که سل در آن‌ها شایع است، معمولا واکسن Bacillus Calmette Guerin (BCG) برای جلوگیری از بروز سل، در لیست واکسن‌های بدو تولد قرار می‌گیرد. در واکسن بثژ باسیل زنده ضعیف شده به کار رفته است.
نحوه تزریق این واکسن داخل جلدی است، یعنی داخل پوست. تزریقات داخل جلدی در شیرخواران زیر یک ماه در عضله دلتویید، در حد فاصل یک سوم فوقانی و دو سوم تحتانی بازوی سمت چپِ نوزاد انجام می‌گیرد. جای این واکسن بدو تولد ممکن است در بازوی بزرگسالان نیز مشخص باشد و سفت شدن جای واکسن را شاهد باشید. البته شکل نگرفتن جای واکسن دلیلی بر تاثیر نداشتن آن نیست.
عوارض واکسن بثژ
- واکسن بثژ معمولا عوارض نادر و یا خفیفی دارد. برخی از این عوارض عبارت‌اند از:
- لنفادنوپاتی: یکی از عوارض بیماری سل، بزرگ‌شدن غدد لنفاوی است. این عارضه می‌تواند بعد از واکسیناسیون با واکسن بثژ نیز اتفاق بیفتد. این اتفاق معمولا به خاطر عدم رعایت اصول صحیح تزریق، می‌افتد.
- بثورات پوستی و قرمزی: نقاط قرمز رنگ کوچک در محل تزریق.
- تب: تب خفیف از عوارضی است که معمولا پس از واکسیناسیون اتفاق می‌افتد. این تب خفیف طبیعی است. و با داروهای تب‌بر مثل استامینوفن برطرف می‌شود.
- آشفتگی و بی‌قراری: این بی‌قراری می‌تواند ناشی از تب، التهاب و درد جای واکسن روی بازو باشد که طبیعی است. بیشتر نوزادان در محل تزریق دچار درد می‌شوند. در مواردی حتی پس از بهبود درد و گذشت زمان نیز جای واکسن روز اول نوزاد روی بازو زخم می‌ماند. اگر بی‌قراری و گریه نوزاد بیشتر از حد معمول ادامه یافت، با پزشک تماس بگیرید یا عکس جای واکسن بدو تولد را برایش بفرستید.
- واکنش حساسیت به واکسن: یکی از عوارض جدی اما نادر بعد از واکسن بثژ، واکنش حساسیت است. این واکنش‌ها معمولا شدید هستند. برای همین همان‌طور که در بالا گفته شد، بعد از تزریق واکسن اندکی در درمانگاه بمانید تا از عدم حساسیت فرزند خود مطمئن شوید.
- اطفال با سن سه ماه و یا بالاتر که بعد از دریافت واکسن بثژ دچار واکنش شدید و غیرمعمول شدند، باید از نظر ابتلا به سل، توسط پزشک معاینه شوند.
جای واکسن بثژ روی بازو
تقریبا در هر نوزادی که واکسن بثژ را دریافت کرده‌است، در محل تزریقی ندولی مانند یک حباب کوچک ایجاد شده، که خیلی زود نیز ناپدید می‌شود.
ممکن است دو تا شش هفته بعد از تزریق، در محل تزریق، یک نقطه کوچک قرمز رنگ ایجاد شود. این لکه ممکن است کم-کم تبدیل به یک تاول شود. این وضعیت ممکن است قبل از تبدیل شدن به زخم پوسته‌پوسته شده و از بین می‌رود. همچنین ممکن است زخم عمیقی ایجاد شود، که این زخم نیز بعد از چند ماه خودبهخود خوب می‌شود.
درهرصورت نکته مهم این است که جای زخم بعد از واکسن را دست‌کاری نکنیم، روی آن را چسب نزنیم و اجازه دهیم خود-به‌خود خوب شود. در نهایت یک جای اسکار کوچک یا یک حفره ناشی از زخم روی بازو باقی می‌ماند.
حتی در صورت واکنش‌های پوستی شدیدتر احتمال بهبود خودبهخود آن زیاد است. اما اگر واکنش پوستی غیرطبیعی به نظر می‌رسد و باعث نگرانی شما می‌شود، به پزشک مراجعه کنید.
3. واکسن فلج اطفال خوراکی در واکسن بدو تولد نوزاد
بیماری فلج اطفال یک بیماری واگیردار است که توسط ویروس پولیو منتقل شده و به سیستم عصبی فرد حمله می‌کند. خطر ابتلا در کودکان زیر پنج سال بیشتر از گروه‌های دیگر است. این بیماری به دلیل واکسیناسیون گسترده و رایگان، در بیشتر مناطق دنیا ریشه‌کن شده است.
بیش از 95 درصد افرادی که آلوده به ویروس فلج‌اطفال‌اند، بدون‌علامت هستند. همین موضوع باعث می‌شود که ویروس بدون اطلاع فرد ناقل، به راحتی منتقل شود و در جامعه گسترش یابد. فلج‌اطفال علائمی به جز درگیری حواس و فلجی دارد که شامل‌اند از: خستگی، تب، شکم‌درد، سردرد، گلودرد، تهوع و استفراغ و مننژیت.
* زمان و برنامه تزریق واکسن مننژیت برای نوزادان
این واکسن معمولا در روز اول یا دوم بعد از تولد، به صورت خوراکی به نوزاد داده می‌شود. طبق برنامه ایمن‌سازی کشور، این واکسن طی چند دوز در واکسن بدو تولد نوزاد، واکسن دو ماهگی، واکسن چهار ماهگی، واکسن شش ماهگی و در سنین 18 ماهگی و شش سالگی به شیرخوار داده‌می‌شود. این واکسن از ویروس زنده ضعیف شده ساخته شده تا با ایجاد ایمنی علیه واکسن، در مواجهه بعدی نوزاد با ویروس، از ابتلا به فلج‌اطفال حفاظت کند.
تاخیر در واکسن فلج اطفال خوراکی
اولین دوز واکسن فلج اطفال طی واکسن بدو تولد، به نوزاد داده می‌شود. اگر نوزادی به هر دلیلی نتوانست این واکسن را در بدو تولد دریافت کند، باید تا 30روزگی سعی به دریافت واکسن کند. اگر تا روز 30 تزریق واکسن فلج اطفال صورت نگرفت، دیگر ضرورتی برای تزریق دوز بدو تولد این واکسن نیست.
اگر به علت تاخیر در مراجعه؛ قرار است نوزاد همراه با دریافت واکسن فلج‌اطفال خوراکی، واکسن تزریقی هم دریافت کند، ابتدا واکسن خوراکی را به بدهید. زیرا بی‌قراری و گریه ناشی از واکسن تزریقی باعث مقاومت نسبت به خوردن واکسن خوراکی می‌شود. نوع تغذیه نوزاد (تغذیه با شیر مادر یا غیر شیر مادر) در دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی اختلالی ایجاد نمی‌کند. اگر نوزاد بعد از خوردن واکسن فلج‌اطفال، در کم‌تر از 30 دقیقه، به میزان قابل توجهی استفراغ کرد، تجویز قطره را تکرار کنید. اما اگر میزان استفراغ مختصر بود، نیاز به دوباره دادن واکسن به نوزاد نیست.
اگر کودکی دارای نقص ایمنی شدید باشد، باید به جای فرم خوراکی واکسن فلج‌اطفال، از فرم تزریقی آن استفاده شود.
واکسن بدو تولد برای نوزادان نارس
واکسیناسیون نوزادان نارسی که در دستگاه هستند یا تحت اقدامات درمانی برای بیماری‌های عفونی، کلیوی، قلبی‌عروقی، تنفسی و یا مغزی هستند نیاز به تعویق دارد. اما طبق برنامه ایمن‌سازی کشوری، در نوزادان نارسی که به وضعیتی تثبیت شده رسیده‌اند، نیازی به تاخیر در واکسیناسیون یا کاهش دوز واکسن دریافتی نیست. تنها ممکن است تزریق سطحی‌تر انجام شود. منظور از وضعیت تثبیت شده نوزاد، شرایطی است که نوزاد تغذیه طبیعی و روند رشد و وزن‌گیری مناسب خود را شروع کرده است.
در هر حال ممکن است در نوزاد نارس برای بعضی از واکسن‌ها پاسخِ تولیدِ آنتی‌بادی ضعیف باشد. اما معمولا همان میزان آنتی‌بادی نیز می‌تواند پاسخ مناسبی به واکسن بدو تولد بدهد.
در صورتی که نوزاد نارس در سن دو ماهگی و در وضعیت تثبیت شده است اما هنوز بستری است؛ می‌تواند واکسن‌ها را طبق برنامه دریافت کند. اما به جای واکسن فلج‌اطفال خوراکی، باید نوع تزریقی این واکسن را دریافت کند یا اینکه دریافت نوع خوراکی را تا مرخص‌شدن از بیمارستان به تعویق بیندازد.
بعد از واکسیناسیون نوزادانِ نارسِ کم‌تر از یک کیلوگرم و بستری در بیمارستان، تا 72 ساعت باید او را از لحاظ ریتم تنفس و ضربان قلب در نظر بگیریم.
نگران نباشید! در هر صورت به یاد داشته باشید که برنامه ایمن‌سازی نوزادان نارس تفاوتی با برنامه ایمن‌سازی نوزادان رسیده ندارد. فقط برای شروع واکسیناسیون باید شرایط نوزاد را در نظر داشت و با پزشک مشاوره کرد.
مراقبت بعد از واکسن بدو تولد نوزادان
واکنش‌های بعد از این واکسن مانند واکسن یک سالگی همانند؛ تب خفیف، بثورات پوستی و تورم، قرمزی و درد در محل تزریق، طبیعی هستند و خیلی زود از بین می‌روند. با این حال بهتر است پس از واکسن بدو تولد نوزاد، به وضعیت جسمی او توجه کنیم و مراقبت‌های لازم را به عمل بیاوریم.
- همیشه قراردادن پارچه سرد و مرطوب در صورتی که باعث سرما و اذیت نوزاد نشود، راه‌حل خوبی برای کاهش درد و تورم جای واکسن است.
- بعد از واکسیناسیون، به تغذیه نوزاد بیشتر توجه کنید و مطمئن شوید که تغذیه کافی را دریافت می‌کند. البته این را هم در نظر داشته باشید که بی‌اشتهایی یکی از عوارض واکسن بدو تولد است و ممکن است فرزند شما تا 24ساعت بعد از تزریق واکسن، بی‌اشتها باشد.
- برقراری تماس پوستی و نوازش‌های مادر و به آغوش گرفتن نوزاد، به کاهش بی‌قراری نوزاد کمک می‌کند.
- در صورت ایجاد زخم روی جای واکسن بثژ روی بازو، آن را نبندید و اجازه دهید خود‌ش خوب شود.
- استحمام نوزاد بعد از واکسن مشکلی ندارد.
در مورد کسب اطلاعات بیشتر در مورد بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت در این مقاله بیشتر بخوانید.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.