واکسن شش ماهگی نوزادان و عوارض آن

واکسن شش ماهگی یکی از مراحل مهم واکسیناسیون نوزاد مانند واکسن ۱۸ ماهگی است. یکی از بهترین راه‌های محافظت از کودک و همچنین جامعه در برابر بیماری هایی مانند سرخک، سرخجه، کزاز و مننژیت، پیشگیری و ایمن‌سازی از طریق واکسیناسیون صورت می‌گیرد. در طی این مطلب سعی کردیم به سوالات شایع والدین درباره واکسن شش ‌ماهگی نوزاد مثل " واکسن شش ماهگی چیست؟ واکسن شش ماهگی چندتاست؟ واکسن شش ماهگی سخته؟" و... پاسخ دهیم.

واکسن شش ماهگی نوزاد شامل چه واکسن‌هایی است؟

واکسن شش ماهگی نوزاد در جدول زمانبندی واکسیناسیون کودکان شامل واکسن فلج‌اطفال و واکسن پنج‌گانه است. واکسن پنج‌گانه، خود شامل واکسن سه‌گانه، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوآنزا است. محل تزریق واکسن پنج‌گانه، ناحیه قدامی ران است. واکسن پنج‌گانه که مدتی است در برنامه ایمن سازی نوزادان شش ماهه قرار گرفته، از ابتلا به پنج بیماری خطرناک جلوگیری کرده است. همچنین با ترکیب پنج واکسن متفاوت باعث کاهش دفعات تزریق می‌شود. 

1. واکسن سه‌گانه یا ثلاث: دیفتری ، کزاز و سیاه سرفه (DTaP)

واکسیناسیون دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه در نوزادان و کودکان از شش هفتگی تا شش سالگی انجام می‌گیرد. اثربخشی واکسن، معیاری برای جلوگیری از آلودگی واکسن هنگام استفاده از واکسن در جامعه است. کاهش بیماری‌های دیفتری، کزاز و سیاه-سرفه در جوامع، از اثربخشی این ایمن‌سازی سخن می‌گوید.

آیا واکسن سه‌گانه برای نوزاد شش ماهه بی‌خطر است؟

ایمن‌سازی روتین در مقابل دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه در دوران کودکی، باعث محافظت در برابر این بیماری‌ها در بزرگسالی می‌شود و تاثیر زیادی در کاهش مرگ‌ومیر در نوزادان داشته است. احتمال ایجاد عوارض خطرناک در این واکسن بسیار پایین است. البته عوارض معمول بعد از واکسیناسیون (تب خفیف، درد و قرمزی در محل تزریق، بی‌قراری و بی‌اشتهایی) را ممکن است مشاهده کنیم اما این عوارض به زودی و خود‌به‌خود از بین می‌روند. در صورت حساسیت نوزاد به فسفات آلومینیوم_یکی از ترکیبات واکسن سه‌گانه_ممکن است شاهد تشکیل گرانولوم و سفتی محل تزریق واکسن باشیم. 

موارد منع مصرف واکسن سه‌گانه

واکسن DTaP برای همه مناسب نیست. برخی از کودکان نباید واکسن DTaP دریافت کنند و یا اینکه برای دریافت این واکسن منتظر بمانند. تزریق این واکسن فقط برای کودکان زیر شش یا هفت سال است. تعداد کمی از کودکان(مثل کودکانی که ضایعات مغزی پیشرونده دارند) نیز باید به جای دریافت واکسن DTaP، واکسن DTa را دریافت کنند، که فقط شامل دیفتری و کزاز است. برخی از موارد منع مصرف واکسن سه‌گانه عبارت‌اند از:

• سابقه واکنش‌های آلرژیک شدید قبلی به فرم‌های دیگر واکسن دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه. 
• سابقه آلژری به ترکیباتِ واکسن، مانند آلومینیوم. (آلومینیوم یکی از ترکیبات موجود در واکسن سه‌گانه است که در برخی باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک وحساسیت می‌شود.)
• افرادی که ممکن است دچار تشنج بعد از واکسن شش ماهگی یا کما شوند.
• نوزادان و کودکانی که به طور متوسط تا شدید مریض هستند. 
• اگر کودکتان سابقه صرع دارد، در نوبت‌های قبلی دریافت این واکسن دچار درد و تورم شدید شده‌است یا دچار سندرم گیلن-باره است، قبل از دریافت واکسن ثلاث با پزشک خود، در این باره مشورت کنید. 

2. واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع Hib) B)

هموفیلوس آنفلوانزا بیماری‌ای باکتریایی شایع در کودکان زیر پنج سال است. همچنین می تواند در جاهای مختلف بدن نیزگسترش یابد. این باکتری‌ها می توانند باعث عفونت گوش‌میانی، سینوزیت و عفونت‌های جدی‌تر از جمله مننژیت(التهاب پرده‌های مغزی)، اپیگلوتیت(التهاب زبان‌کوچک) و پنومونی(عفونت حاد و شدید ریه) شوند. رشد این باکتری‌ها در این بیماری بسیار سریع است و می‌تواند در کودک منجر به آسیب جدی و حتی مرگ شود.

واکسن هموفیلوس آنفلوآنزا نوع ب به طور معمول در دو یا سه دوز (بسته به فرمول واکسن) به نوزادان تزریق می‌شود. واکسن‌های Hib واکسن‌های غیرفعال هستند و یه صورت عضلانی تزریق می‌شوند.

عوارض جانبی واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع B

عوارض جانبی واکسن شش ماهگی نوزاد بسیار خفیف است. درد، قرمزی تب خفیف، بی‌قراری و خستگی از عوارض معمول این واکسن است. ممکن است در محل تزریق ندول کوچکی ایجاد شود که بعد از مدتی بدون درمان از بین می‌رود. بثورات پوستی نیز یکی از عوارض نادر این واکسن است. همچنین واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) ممکن است با دریافت واکسن Hib  به صورت نادر اتفاق بیافتند. واکنش‌های معمول، معمولا یک تا دو روز بعد از دریافت واکسن پدیدار شده اما واکنش آلرژیک ممکن است در عرض چند دقیقه بعد از دریافت واکسن رخ دهد.

3. واکسن هپاتیت HBV)B)

واکسیناسیون ویروس هپاتیت B در نوزادان، کودکان و نوجوانان، قبل از قرار‌گرفتن در معرض HBV، موثرترین روش برای جلوگیری از انتقال HBV است. ویروس هپاتیت‌ب می تواند در حین زایمان، از طریق مقاربت جنسی و یا قرار گرفتن در معرض خون آلوده یا انتقال مایعات بدن از مادر به نوزاد منتقل می‌شود. تقریباً 25 درصد از افراد آلوده به عفونت مزمن HBV در دوران نوزادی، به‌طور زودرس از سیروز یا سرطان کبد می میرند.

اهمیت این واکسن در واکسن شش ماهگی نوزاد بسیار بالاست. زیرا تزریق نهایی واکسن هپاتیت‌ب در شش ماهگی(24 هفتگی) نوزاد، باید صورت گیرد.

موارد منع مصرف واکسن هپاتیت‌ب

• افرادی که سابقه حساسیت به مخمرها یا دیگر ترکیبات واکسن را دارند.
• نوزادانی که بیماری حاد متوسط تا شدید دارند باید تا بهبودی کامل، تزریق این واکسن را به عقب بیاندازند.
• نوزادان زیر شش هفته.
• نکته: سندرم گیلن باره و بیماری‌های خودایمنی مانعی برای واکسیناسیون هپاتیت‌ب در نوزادان نیستند.

عوارض واکسن هپاتیت‌ب

• عوارض جانبی این واکسن که موقتی و خفیف هستند، شامل‌اند از: درد ، قرمزی یا تورم در محل تزریق، تب خفیف (که با استفاده از دوز مناسب استامینوفن قبل و بعد از واکسن قابل کنترل است)، تحریک-پذیری، بی‌ا‌شتهایی و خواب‌آلودگی. 
• واکنش‌های که کم‌تر در نوزادان نسبت به واکسنHib رخ می‌دهد، شامل‌اند از: گریه و بی‌قراری و اسهال، احساس ناخوشایند و مریضی.
• واکنش‌های نادرتر شامل بثورات پوستی و واکنش آنافیلاکسی(حساسیت شدید) به واکسن است، که در صورت مشاهده هر کدام از این موارد باید فورا با پزشک تماس بگیرید.

4. واکسن فلج اطفال (IPV) 

واکسن فلج‌اطفال طی واکسن دو ماهگی نوزاد، واکسن چهار ماهگی نوزاد، بین شش تا 18 ماهگی و شش تا چهار سالگی دریافت می‌شود. این واکسن به صورت خوراکی یا تزریق زیر جلدی یا عضلانی دریافت می‌شود. طی دریافت واکسن شش ماهگی نوزاد، نوزاد واکسن فلج اطفال را به صورت قطره‌ای طی سه دوز دریافت می‌کند. 

موارد منع مصرف واکسن فلج اطفال

موارد زیر را با پزشک مربوطه درمیان بگذارید:

• سابقه واکنش و حساسیت شدید و تحدیدکننده حیات نسبت به این واکسن.
• بیمار بودن نوزاد (بیماری با شدت متوسط تا شدید)
• اگر کودکی دارای نقص ایمنی شدید است، باید به جا فرم خوراکی واکسن فلج‌اطفال از فرم تزریقی آن استفاده کنید. 

عوارض جانبی واکسن فلج اطفال

عوارض جانبی فرم خوراکی واکسن فلج‌اطفال کم‌تر از عوارض این واکسن در فرم تزریقی است و عوارضی مثل درد و تورم در ناحیه تزریق، بثورات پوستی و گریه و ناآرامی را در پی ندارد. اما با احتمال کم ایجاد عوارض جدی‌تر نیز ممکن است. مانند واکنش آلرژیک.

واکنش آلرژیک معمولا سریع ایجاد می‌شود. اگر بعد از تزریق واکسن علائمی چون کهیر، تورم صورت و گلو، مشکل در تنفس، ضربان قلب تند و دیگر علائم نامعمول را مشاهده کردید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید. 

مراقبت پس از واکسن شش ماهگی نوزاد

واکنش‌های بعد از واکسن شش ماهگی نوزاد همانند واکسن یک سالگی؛ تب خفیف، بثورات پوستی و تورم، قرمزی و درد در محل تزریق، طبیعی هستند و خیلی زود از بین می‌روند. با این حال بهتر از پس از واکسیناسیون نوزاد شش ماهه مراقبت‌ها و دقت‌هایی را لحاظ کنیم. 

• کمپرس بعد از واکسن شش ماهگی با سردکردن محل تزریق با دستمال مرطوب یا کیسه پر از یخ، بسیار در کاهش درد، تورم و التهاب محل تزریق کمک‌کننده است.
• بعد از واکسیناسیون میزان دریافت شیرمادر و مایعات کودک را بیشتر کنید. ممکن است برخی نوزادان تا 24 ساعت پس از دریافت واکسن، کم‌تر از همیشه شیر بخورند، که این طبیعی است.
• به خاطر تب بعد از واکسن، بهتر است لباس زیادی به نوزاد نپوشانید.
• هنگامی که واکسن شش ماهگی خوراکی فلج‌اطفال را به نوزاد خود می-خورانید به رعایت بهداشت دست‌ها توجه کنید.
• برای کاهش تب بعد از تزیق واکسن پنج‌گانه با مشورت پزشک، به نوزاد استامینوفن دهید.
• اگر درد محل تزریق باعث رنج و بی‌قراری بیش از حد نوزاد شده‌است، با مشورت پزشک به نوزاد مسکن دهید. نیاز به هیچ‌گونه باندپیچی یا بستن جای واکسن نیست.
• برای استحمام بعد از واکسن شش ماهگی باید 24 ساعت صبر کنید. استحمام نوزاد بعد از 24 ساعت از زمان تزریق مضر نیست. ( به مقاله استحمام نوزاد بعد از واکسن مراجعه کنید)
• بعد از واکسیناسیون نوزاد شش‌ماهه تا چند روز به نوزاد توجه بیشتری داشته باشید تا در صورت واکنشی غیرمعمول یا عوارض نگران‌کننده با پزشک خود تماس بگیرید. 

نکاتی درباره واکسن شش ماهگی نوزاد

•  چنانچه نوزاد واکسیناسیون را در نوبت‌های مقرر پیشین انجام نداده باشد و شش ماهگی اولین مراجعه وی برای واکسیناسیون باشد، باید واکسن ب.ث.ژ، پنج گانه، فلج اطفال خوراکی و تزریق واکسن فلج اطفال برایشان انجام شود.
• خیلی از والدین درباره "واکسن شش ماهگی و سرماخوردگی خفیف" یا "واکسن شش ماهگی و اسهال" سوال می‌کنند. باید گفت که سرماخوردگی خفیف یا اسهالی که دلیل زمینه‌ای خاصی ندارد، مانع تزریق واکسن شش ماهگی نوزاد نمی‌شوند. مقاله واکسن زدن به نوزاد سرماخورده را مطالعه کنید.
• اگر نوزادی حین دریافت واکسن شش ماهگی فلج‌اطفال خوراکی، به اسهال شدید مبتلا شد، جهت اطمینان یک ماه بعد، باید یک نوبت اضافی از این واکسن را دریافت کند.
• تزریق زیرجلدی یا داخل جلدی واکسن پنج‌گانه موجب تحریک موضعی و ایجاد گرانولوم و آبسه استریل می‌شود. در صورت مشاهده این موارد به پزشک خود مراجعه کنید.