هیدروپس جنینی یا خیز جنینی چیست؟ علائم و درمان آن

هیدروپس جنینی (Hydrops fetalis) یک بیماری خطرناک جنینی است که در بعضی بارداری‌ها رخ داده و می‌تواند سلامت جنین را به خطر بیندازد. این بیماری عبارت است از تجمع مایع در بخش‌های مختلف بدن جنین که مشکلاتی نظیر مشکلات تنفسی، تورم، بزرگ شدن کبد و طحال و... به همراه دارد. در این مقاله، قصد داریم در مورد این بیماری، علت و علائم آن بیشتر توضیح دهیم.

پادکست خلاصه مقاله هیدروپس جنینی یا خیز جنینی:

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

آیا هیدروپس جنینی خطرناک است؟

هیدروپس فتالیس جنین چیست؟ هیدروپس جنینی یا خیز جنینی عبارت است از تجمع غیرطبیعی مایع در دو یا چند بخش جنین، از جمله آسیت، پلورال افیوژن، افیوژن پریکارد و اِدم پوستی که می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در بعضی از بیماران، این بیماری ممکن است با پلی هیدرآمنیوس و اِدم جفتی نیز همراه باشد.

* مقاله توکسوپلاسموز در بارداری را مطالعه کنید.

تجمع مایع می‌تواند در هر قسمت از جنین انجام شود اما اغلب شکم، اطراف قلب، ریه‌ها یا زیر پوست را هدف قرار می‌دهد. در این بیماری، مایع آمنیوتیک (پلی هیدرآمنیوس) بیش از حد طبیعی تجمع می‌یابد و منجر به ضخیم شدن جفت می‌شود. به‌طور کلی، هیدروپس فتالیس جنینی را یک بیماری مستقل در نظر نمی‌گیرند اما نشان از یک مشکل در وضعیت بارداری است که باید سریعاً به آن رسیدگی شود؛ در غیر این صورت، می‌تواند بر قلب و سایر اندام‌های حیاتی کودک اثر بگذارد. 

* مقاله علائم سقط جنین را مطالعه کنید.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

انواع هیدروپس در جنین کدام است؟

براساس علت هیدروپس جنین، این عارضه را می‌توان در دو نوع دسته‌بندی کرد:

هیدروپس غیر ایمنی

هیدروپس غیر ایمنی چیست؟ این نوع از عارضه هیدروپس، تقریباً در 80 تا 90 درصد از تمام موارد ابتلا رخ می‌دهد. علت آن یک بیماری زمینه‌ای، اختلال ژنتیکی یا نقص مادرزادی در توانایی بدن کودک برای مدیریت مایعات است

چه عفونت هایی باعث هیدروپس جنین می‌شوند؟   انواعی از عوامل عفونی، با هیدروپس جنینی غیر ایمنی مرتبط هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: پاروویروس B19، سیتومگالوویروس، ویروس هرپس سیمپلکس، توکسوپلاسما گوندی و ترپونما پالیدوم. این عوامل از طریق تأثیر بر مغز استخوان جنین، میوکارد یا اندوتلیوم عروقی، هیدروپس تولید می‌کنند.

* مقاله بالا بودن cnv igg در بارداری را مطالعه کنید.

هیدروپس ایمنی

نوعی دیگر از هیدروپس است که در موارد کمتری رخ می‌دهد و از عوارض ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد است. اغلب در مواردی شاهد این هیدروپس جنینی هستیم که زن باردار، خون Rh منفی و جنین خون Rh مثبت دارد. چنین وضعیتی به ناسازگاری Rh معروف است. در این شرایط، سیستم ایمنی مادر با گلبول‌های قرمز Rh مثبت جنین به عنوان یک عامل خارجی رفتار کرده و علیه آن، آنتی‌بادی تولید می‌کند؛ در نتیجه گلبول‌های قرمز خون جنین نابود شده و دچار کم‌خونی می‌شود. کم‌خونی شدید منجر به نارسایی قلبی و تجمع غیرطبیعی مایعات و در نهایت در موارد شدید، منجر به هیدروپس می‌شود.

علائم هیدروپس جنینی چیست؟

علائم هیدروپس جنینی می‌تواند در دوران بارداری یا پس از تولد رخ دهد. در دوران بارداری، علائم هیدروپس جنینی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• مقدار زیادی مایع آمنیوتیک
• جفت ضخیم شده
• بزرگ شدن کبد، طحال یا قلب در نوزاد
• تجمع مایع در شکم نوزاد

پس از تولد، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• رنگ پریدگی
• تورم شدید به طور کلی، به خصوص در شکم نوزاد
• کبد و طحال بزرگ شده 
• مشکل در تنفس

برای مشاهده بهتر علائم، عکس جنین هیدروپس در ادامه آمده است.

تشخیص هیدروپس در جنین

هیدروپس جنینی اغلب در طول یک سونوگرافی معمولی، در سه ماهه اول یا دوم بارداری، تشخیص داده می‌شود؛ یعنی شما می‌توانید در یکی از سونوگرافی‌های روتین خود متوجه آن شوید. با این حال، در مواردی که حرکات جنین به شکل قابل توجهی کاهش یافته است، زمانی که اندازه رحم نسبت به سن حاملگی نوزاد بزرگ‌تر باشد یا زمانی که مادر دچار پره اکلامپسی زودرس (فشار خون بالا در دوران بارداری) است، دکتر یک سونوگرافی ویژه برای بررسی این موضوع تجویز می‌کند. اگر در تصاویر سونوگرافی، مقادیر غیرطبیعی مایع در دو یا چند نقطه از بدن کودک دیده شود، هیدروپس جنینی تشخیص داده می‌شود.

* مقاله جنین مرده تا چند وقت در شکم می‌ماند را مطالعه کنید.

برخی دیگر از علائم هیدروپس جنینی مانند مقدار زیادی مایع آمنیوتیک، جفت ضخیم شده و بزرگ شدن قلب، کبد یا طحال نیز می‌تواند در سونوگرافی دیده شود. برای تشخیص نوع هیدروپس، یعنی انواع غیر ایمنی از ایمنی، آنتی بادی‌های مرتبط با ناسازگاری گلبول‌های قرمز، در خون مادر آزمایش می‌شود. عکس جنین هیدروپس برای بررسی بیشتر به پزشک داده می‌شود.

آیا هیدروپس جنین درمان دارد؟

حالا که متوجه شدید هیدروپس فتالیس جنین چیست، نوبت به سؤال مهم‌تری می‌رسد: درمان هیدروپس جنینی چیست؟ درمان مشکل هیدروپس جنین در دو بخش قبل و بعد از تولد انجام می‌شود که به شرح زیر است:

درمان هیدروپس جنین قبل از تولد

در این دوره، فرایند درمانی با کسب اطلاعات بیشتر در مورد شدت و علت بیماری شروع می‌شود. طی انجام غربالگری‌های مربوطه، اطلاعات کاملی در مورد سلامت مادر از نظر عفونت‌ها یا سایر عوامل احتمالی مرتبط با کم‌خونی جنین وهیدروپس فتالیس به دست می‌آید. اطلاعات لازم به وسیله‌ی انجام فرایندهایی از جمله سونوگرافی جنین با وضوح بالا، اکو قلب جنین و آمنیوسنتز بدست خواهد آمد.

سونوگرافی جنین با وضوح بالا چیست؟

سونوگرافی جنین با وضوح بالا، یک آزمایش غیر تهاجمی است. از این سونوگرافی، برای شناسایی نقایص مادرزادی احتمالی مربوط به هیدروپس جنین و پیگیری رشد اندام‌های داخلی و رشد کلی جنین در طول بارداری استفاده می‌شود. در این آزمایش، میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین و همچنین میزان جریان خونی که در بند ناف و سایر رگ‌های خونی جنین جریان دارد نیز اندازه‌گیری می‌شود. اندازه‌گیری جریان خون، در شریان مغزی میانی (MCA) در مغز، به ما کمک می‌کند تا ببینیم آیا شواهدی از کم‌خونی جنین وجود دارد یا خیر.

اکوکاردیوگرافی جنین چیست؟

اکوکاردیوگرافی قلب جنین توسط متخصصان قلب جنین انجام می‌شود که نوعی سونوگرافی غیرتهاجمی و با وضوح بالاست که در آن به طور خاص، چگونگی ساختار قلب کودک و عملکرد آن در رحم بررسی می‌شود.

آمنیوسنتز 

آزمایش تشخیص آمنیوسنتز که برای تشخیص هیدروپس جنینی انجام می‌شود شامل نمونه برداری از مایع آمنیوتیک اطراف جنین است. در این مایع، برخی از سلول‌های جنین وجود دارد که مجموعه کاملی از وضعیت کروموزوم‌های او را برای تجزیه و تحلیل بیشتر، در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در این آزمایش می‌توان بررسی کرد که آیا علت هیدروپس جنینی یک هیدروپس ژنتیک است یا خیر. مایع آمنیوتیک همچنین می‌تواند از نظر عفونت یا بیماری کبدی/متابولیک ارزیابی شود.

روند درمانی قبل از تولد

پس از جمع‌آوری تمام اطلاعات تشریحی و تشخیصی از آزمایش‌های بالا، بسته به علت تشخیص داده شده، ممکن است آزمایش‌های تخصصی بیشتری در همان زمینه انجام شود. برای مثال در هیدروپس جنینی ناشی از کم خونی یا تالاسمی ماژور، تزریق خون داخل رحمی انجام می‌شود. این خون اهدایی، از فردی به شما داده می‌شود که خون او با خون بند ناف سازگاری داشته باشد.

در مورد بارداری‌های دوقلوهای مونوکوریونیک مشکل‌دار، جراحی قبل از تولد، مورد بحث قرار می‌گیرد. در صورت وجود آریتمی، ممکن است داروهای تنظیم ضربان قلب به شما داده شود که از طریق جفت به نوزاد می‌رسد. در بعضی موارد، مایع آمنیونیک را توسط سوزن خارج می‌کنند. در مورد هیدروپس ریه جنینی، یک لوله‌ی پیچ خورده کوچک را در قفسه سینه قرار می‌دهند تا مایع را به داخل حفره آمنیوتیک تخلیه کند.

به‌طور کلی، اغلب هیدروپس جنینی در دوران بارداری، قابل درمان نیست. در چنین مواردی پزشک، مادر و جنین را به دقت در طول بارداری تحت نظر قرار خواهد داد و در صورت بروز هرگونه مشکل خطرساز، ممکن است به زایمان زودرس نیاز شود.

احتمال زنده ماندن جنین هیدروپس

متأسفانه هيدروپس فتاليس و سقط جنین ارتباط نزدیکی باهم دارند. این بیماری نادر است و خطر بالای مرگ جنین داخل رحم و تولد نارس وجود دارد. میزان مرگ و میر برای این بیماری در دوران بارداری بسته به اِدم، از 60 تا 90 درصد متغیر است. میزان بقا یک سال پس از تولد، تقریباً 20 تا 30 درصد است.

درمان هیدروپس جنینی بعد از تولد

در طول بارداری، هدف این است تا جایی که امکان دارد، از زایمان زودرس جلوگیری شود اما در مواقعی که زندگی کودک در خطر است، این زایمان انجام می‌شود. نوزاد نارس، بسته به سن بارداری، به مراقبت‌های خاص خود نیاز دارد و ممکن است زمان زیادی در بیمارستان تحت نظر باشد تا اندام‌هایش تکامل پیدا کنند. متأسفانه در بیشتر موارد، زایمان زودرس رخ می‌دهد که با سزارین همراه است.

در این شرایط، نوزاد پس از تولد، به مراقبت‌های پزشکی تخصصی نیاز دارد و بنابراین به NICU منتقل می‌شود. ممکن است از یک دستگاه تنفس مکانیکی (تهویه) برای کمک به تنفس کودک استفاده شود و به کمک سوزن، مایعات اضافی را از فضاهای اطراف قلب، ریه‌ها و شکم خارج کنند. در این زمان، از تغذیه داخل وریدی برای نوزاد استفاده می‌شود. در صورت وجود هیدروپس ایمنی، ممکن است تعویض گلبول‌های قرمز نیز انجام شود.

پیشگیری از هیدروپس جنینی

امروزه تعداد نوزادانی که به هیدروپس فتالیس ایمنی مبتلا می‌شوند به دلیل وجود دارویی به نام روگام (RhoGAM)  کاهش یافته است. این دارو به صورت تزریقی، برای مادران باردار در معرض خطر ناسازگاری Rh تجویز می‌شود. این دارو از ساخت آنتی‌بادی علیه گلبول‌های قرمز نوزادان و بروز تالاسمی ماژور جلوگیری می‌کند.