بیماری کلیوی در بارداری| آشنایی با علت و انواع درد کلیه در حاملگی

بروز بیماری‌های مختلف برای کلیه و دستگاه ادراری، در دوران بارداری شایع بوده و یکی از دلایل آن تغییرات ناشی از بارداری در سیستم ادراری است، که زمینه را برای پیدایش و تشدید اختلالات دستگاه ادراری فراهم میسازد. در مقاله پیشرو قصد داریم با بیماری کلیوی در بارداری (مانند: بروز عفونت، سنگ و نارسایی در کلیه‌ها) آشنا شده و در مورد جدی‌ترین و در عین حال رایج‌ترین مشکلی که می‌تواند موجب این بیماری در بارداری شود، یعنی عفونت کلیه‌ها خواهیم گفت؛

 

عفونت کلیه در بارداری 

یکی از بیماری کلیوی در بارداری عفونت کلیه است که در آن باکتری‌ها از طریق مجرای خروج‌ ادرار وارد دستگاه ادراری می‌شوند و با رشد در این محل سعی در پیشروی به سمت مثانه را دارند. اگر رشد این باکتری‌ها در مجاری ادرار و مثانه متوقف نشود و فرد درمان مناسبی برای عفونت ادراری در بارداری دریافت نکند، این میکروب‌ها میتوانند به راحتی در طول مجرای ادراری بالا رفته و وارد کلیه‌ها شده و در آنجا رشد نموده و سبب ایجاد مشکل در این ارگان شوند.  این نکته مهم را باید دانست که؛ وقتی عفونت به قسمت‌های داخلی‌تر بدن وارد میشود (کلیه به نسبت مثانه)، علائم شدیدتری ایجاد کرده و از آنجایی که عوامل سمی آزاد شده از میکروب‌های ایجادکننده عفونت، میتوانند وارد جریان خون شوند، خطر بیشتری، سلامت مادر را تهدید می‌کند.

علائم و نشانه‌های ابتلا به عفونت کلیه در بارداری

عفونت کلیه، شایعترین بیماری کلیوی در بارداری است، به نحوی که تخمین زده می‌شود در جهان، از هر 1000 مادر باردار، بین 5 تا 20 نفر مبتلا به این بیماری شوند. نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

1. تب
2. درد و حساسیت پهلو
3. تهوع
4. استفراغ
5. تکرر ادرار (در مورد تکرر ادرار در بارداری و جنسیت جنین در این مقاله بیشتر بخوانید)
6. احساس فوریت در دفع ادرار
7. سوزش ادرار

عوامل موثر در ابتلا به عفونت کلیه در بارداری

عفونت کلیه در سه ماهه دوم بارداری شایع‌تر بوده و احتمال وقوع این نوع از عفونت در مادران باردارِ جوان بیشتر از سایرین است.

سایر عوامل خطر ابتلا به عفونت کلیوی در بارداری، عبارتند از:

• ضعیف بودن سیستم ایمنی فرد
• ابتلا به دیابت از پیش از بارداری
• کم‌خونی داسی شکل
• ابتلا به بیماری مثانه عصبی یا نوروژنیک
• سابقه برگشت ادرار از مثانه به حالب
• پیوند کلیه
• عفونت ادراری مکرر
• مصرف تنباکو 
• مراجعه دیر هنگام برای انجام مراقبت‌های بارداری

تشخیص عفونت کلیوی در بارداری چگونه انجام می‌شود؟

عفونت ادراری براساس شرح حال و علائم بالینی که مادر اظهار می‌نماید و مشاهدات پزشک در حین معاینات تخصصی، قابل شناسایی است. همچنین انجام آزمایش ادرار، آزمایش خون و تهیه نمونه کشت ادرار و خون نیز به تشخیص قطعی بیماری در طول بارداری کمک می‌کند.

عوارض و خطرات عفونت کلیه برای جنین و بارداری

 اگر درمان به موقع، برای انواع عفونت‌های سیستم ادراری در دوران بارداری صورت بگیرد، در اکثر موارد، بارداری با عواقب مطلوبی خاتمه می یابد. اما در مواردی که عفونت در کلیه طول بکشد و منجر به وارد شدن مواد سمی حاصل تکثیر باکتری‌ها به داخل جریان خون گردد، میتواند سبب بروز شوک عفونی در بدن و متعاقب آن ایجاد نارسایی تنفسی گردد. 

همچنین عفونت‌های درمان نشده ادراری می‌توانند، خطر پرفشاری خون در بارداری، مسمومیت بارداری(پره‌اکلامپسی)، کم‌خونی در مادر، زایمان زودرس، کم شدن جریان خون منتهی به جفت و مغز جنین و کم وزن بودن نوزاد در زمان تولد را، افزایش دهند.

روش‌های درمان عفونت کلیه در بارداری

 افرادی که دچار عفونت کلیوی در بارداری شده‌اند باید در بیمارستان بستری شده تا علاوه بر دریافت مراقبت‌های بهتر و بیشتر پزشکی، داروهای ضد میکروبی وریدی نیز دریافت نمایند. همچنین با بستری شدن در بیمارستان، شرایط جنین نیز به خوبی پایش می‌شود. از آنجایی که بعضی از مادران به عفونت‌های پایدار و مقاوم به درمان دچار میشوند، نیاز به بررسی وجود همزمان سایر مشکلات کلیوی به کمک سونوگرافی کلیه یا رادیوگرافی شکم در این افراد وجود دارد. همچنین باید دانست در 30 تا 40 درصد موارد، خطر عود عفونت در بارداری(به صورت علامت‌دار یا بدون علامت) وجود داشته و ممکن است فرد تا انتهای بارداری نیاز به مصرف دارو داشته باشد.

* حتما بخوانید: قوی ترین انتی بیوتیک برای عفونت ادراری با تاثیر عالی 

سنگ‌های ادراری در دوران بارداری

سنگ‌های ادراری ذرات جامدی هستند که در اثر ماندن و سخت شدن نمک‌ها و املاح معدنی در کلیه‌ها ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند با جریان یافتن ادرار از کلیه‌ها به جالب‌ها (لوله‌های حمل ادرار از کلیه به مثانه) و بعدا مثانه منتقل شوند. سنگ‌های کوچک ممکن است بدون هیچ علامتی از بدن دفع شوند، اما سنگ‌های بزرگتر که یا نمیتوانند از کلیه خارج شده و یا بعد از خروج در مسیر گیر می‌کنند، می‌توانند سبب ایجاد علائمی در فرد شوند، که مهمترین آن درد شدید است. در دوران بارداری احتمال ایجاد سنگ بیشتر شده، اما خطر ایجاد سنگ کلیه علامت‌دار پایین است و اکثر موارد به صورت خود به‌ خودی دفع می‌شوند. همچنین آمارها نشان میدهد که ازهر 1500 تا 3000 بارداری، تنها یک مورد بارداری با علامتهای بالینی وجود سنگ کلیه روبه رو می‌گردد.

 علائم سنگ‌های ادراری در بارداری

دفع بسیاری از سنگ‌ها بدون علامت واضح و به شکل خود‌به‌خودی انجام میشود. عموم سنگ‌های علامتدار در سه ماهه دوم و سوم بارداری بروز کرده و خود را با درد حاد و شدید پهلو که به سمت پایین شکم کشیده می‌شود به همراه خون در ادرار نشان میدهند. البته این خون میتواند تنها در تستهای آزمایشگاهی روئیت شود. بیشتر سنگ‌های کلیوی در دوران بارداری از فسفات کلسیم تشکیل شده‌اند و خود بارداری عامل خطری در ایجاد این نوع سنگ‌ها است.  

افزایش مدت ماندن ادرار در بدن و بیشتر شدن میزان جدا کردن کلسیم از ادرار (به سبب شرایط بارداری)، میتوانند از علل افزایش شانس وقوع سنگ‌ کلیه در زمان حاملگی باشند.

تشخیص و درمان سنگ‌های ادراری در بارداری

پزشک براساس علائم بالینی مادر، با کمک آزمایش ادرار و بررسی سونوگرافیک از کلیه‌ها و لگن، به تشخیص وجود سنگ در سیستم ادراری می‌رسد. درمان سنگ‌های ادراری در دوران بارداری بستگی به علائم مادر، اندازه سنگ و سن بارداری دارد.

 مایع درمانی وریدی و تجویز داروهای ضد درد به همراه درمان عفونت‌های ادراری ایجاد شده توسط سنگ، بخش مهمی از درمان این سنگ‌ها در دوران بارداری است. از مجموع مادرانی که با علایم متوجه وجود سنگ کلیه میشوند، حدود 65 تا 80 درصد از این خود به خود موفق به دفع سنگ می‌گردند، اما مابقی مادران باردار نیاز به اقدامات تخصصی (مثل مشاهده مسیر مجاری ادراری و بازکردن آن با دستگاه مخصوص، خارج سازی سنگ با سبد، گذاشتن فنر (استینت) و غیره) برای خروج سنگ دارند.  

مادران بارداری که سابقه سنگ کلیه دارند حتما باید تحت نظر پزشک تغذیه بوده تا  برایشان رژیم غذایی مناسبی برای این بیماری طبق شرایط بارداری تنظیم شود. همچنین مصرف مایعات زیاد در دوران بارداری از نکات بسیار پراهمیت در این مادران است. 

عوارض سنگ‌های ادراری بر جنین و بارداری

براساس آخرین مطالعات انجام شده، سنگ‌های ادراری می‌توانند سبب افزایش بروز عفونت‌های ادراری در بارداری و خطر زایمان زودرس شوند. همچنین با وجود اینکه بروز سنگ مثانه ندرتا در زمان بارداری گزارش شده است، اما مقالات نشان می‌دهند که بروز  سنگ مثانه در زمان زایمان می‌تواند باعث توقف روند زایمان طبیعی گردد.

در اینجا بهتر است به این سوال پرتکرار نیز پاسخ بدهیم که؛

در موارد احساس درد پهلو در بارداری چه اقدامی باید انجام داد؟

چه خوب است که مادر باردار، نسبت به علائمی که در بدن خود مشاهده میکند آگاه و حساس بوده و حتما از ماما یا پزشک خود در مورد نحوه مواجهه با آن مشورت نماید. درد پهلو در بارداری به علت‌های مختلفی رخ میدهد، که یکی از انواع دلایل آن ممکن است مشکلات کلیه باشد، تعیین علت دقیق این نوع دردها با ماما یا پزشک شماست تا براساس شرح حال و نشانه‌هایی که دارید، عامل ایجاد کننده درد را شناسایی کرده و به حل آن بپردازند. پس در صورت وجود درد پهلو در بارداری حتما با درمانگر خود مشورت نمایید و سرخود از هیچ دارویی برای کاهش درد استفاده نکنید. 

بیماری کلیوی دیگری که در ادامه به آن می‌پردازیم، بیماری نارسایی مزمن کلیوی است؛

 بیماری نارسایی مزمن کلیه چیست؟ 

نارسایی مزمن کلیه که به آن، بیماری مزمن کلیه (CKD)  Chronic Kidney Disease یا کم‌کاری کلیه نیز گفته میشود، شرایطی است که کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی فعالیت داشته و خون را به صورت کافی و مناسب فیلتر و تمیز نمایند پس در نتیجه سموم و مواد زائد و آب اضافی در بدن تجمع پیدا میکنند همچنین سایر فعالیتهای کلیه مثل تنظیم فشارخون نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بیشتر افراد تا زمانی که عملکرد کلیه‌ها به شدت مختل نشود، علامت خاصی ندارند. و در عموما این بیماران ممکن است طی انجام یک آزمایش ادرار یا خون به صورت تصادفی، وجود مشکل در فعالیت کلیه شناسایی گردد. این بیماری مزمن میتواند پیشرفت کند و کلیه‌ها را به مرحله نارسایی کامل برساند. 

علائم نارسایی مزمن کلیه 

در مراحل ابتدایی، بیماری می‌تواند فاقد نشانه بالینی بوده و با پیشرفت نارسایی و تجمع مایعات در بدن، فرد ممکن است دچار ورم در ناحیه انتهایی پاها گردد. در موارد نارسایی پیشرفته کلیه نشانه‌های زیر نیز دیده میشوند:

•  کاهش اشتها
• احساس مزه فلز در دهان
• حالت تهوع و استفراغ
• فشارخون بالا 
• افزایش غلظت مواد شیمیایی در خون 
• کم‌خونی 
• افزایش خواب‌آلودگی و گیجی
• تشنج و کما
• کاهش وزن بدون علت
• تنگی نفس
• خارش
• گرفتگی عضلات
• ضعف استخوان که به راحتی شکسته میشوند
• رنگ زرد تا قهوه‌ای پوست
• ورم در صورت و دستها
• مشکل در خواب
• کاهش حجم ادرار
• مشاهده خون در ادرار
• درد پهلوها

عوامل موثر در ابتلا به نارسایی مزمن کلیه در بارداری 

 ابتلا به نارسایی مزمن کلیه در بارداری شایع نیست، اما وجود موارد زیر احتمال وقوع آن را در حاملگی افزایش می‌دهند، که عبارتند از:

• ابتلا به دیابت 
• ابتلا به فشارخون بالا
• وجود سابقه بیماری کلیوی در خانواده
• چاقی
• مصرف سیگار
• دفع پروتئین در ادرار
• ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی مثل لوپوس
• خطرات نارسایی مزمن کلیه بر بارداری و جنین

حقیقت آن است که حتی وجود درصد اندکی از نارسایی درکارکرد کلیه‌ها، می‌تواند با بروز پیامدهای بسیار نامطلبوب در بارداری همراه باشد که مهمترین این عوارض عبارتند از:

• بدتر شدن عملکرد کلیه‌های مادر
• فشاری خون بالا در بارداری
• مسمومیت بارداری
• دیابت بارداری
• کم‌خونی مادر
• سقط
• زایمان سزارین 
• زایمان زودرس
• مرده‌زایی یا مرگ در دوران نوزادی
• وزن کم هنگام تولد
• رشد کم جنین در رحم یا اصطلاحا عقب افتادگی رشد

تشخیص نارسایی کلیه در بارداری

بررسی کراتینین خون مهمترین تست برای ارزیابی کارکرد کلیه است که افزایش غیرطبیعی میزان کراتینین در خون، نشانه‌ای بر وجود اختلال عملکرد در کلیه است. انجام آزمایش آنالیز ادرار، تصویربرداری از کلیه به کمک سونوگرافی نیز در تشخیص بهتر بیماری کمک کننده هستند.

درمان نارسایی مزمن کلیه در بارداری

 نارسایی مزمن کلیه درجات مختلفی از خفیف تا شدید دارد. در مراحل ابتدایی پزشکان سعی بر پیشگیری و کنترل فشارخون، کم‌خونی، ورم، مشکلات استخوانی و سایر مشکلات ناشی از نارسایی کلیه در بدن دارند. اما در مراحل پیشرفته بیماری نیاز به دیالیز و یا پیوند کلیه وجود دارد. مادران مبتلا به نارسایی کلیه در بارداری نیاز به پایش و پیگیری دقیق داشته و فواصل مراقبت‌های بارداری در آنان کمتر از یک بارداری معمولی است. همچنین این گروه از مادران نیاز به دریافت داروهای پیشگیری کننده از وقوع مسمومیت بارداری را نیز دارند.

این مهم را باید اضافه کرد که؛ در زنانی که دیالیز میشوند، احتمال قطع قاعدگی وجود داشته و قدرت باروری به شدت در این افراد (چه مرد و چه زن) کاهش می‌یابد. در صورت وقوع بارداری در یک مادر دیالیزی، خطر ایجاد عوارض ناشی از نارسایی کلیه در دوران حاملگی مثل؛ پرفشاری‌خون شدید، جدا شدن جفت، کم‌خونی و نارسایی قلبی افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند.

نارسایی حاد کلیه در بارداری

ممکن است به علت رخ دادن شرایطی در بدن، عملکرد کلیه ها به صورت حاد، ناگهانی و سریع دچار مشکل شدید گردیده و نتواند فعالیت خود را انجام دهد. در دوران بارداری مهمترین عللی که میتواند سبب بروز نارسایی حاد در کلیه‌ها شوند، عبارتند از:

• خونریزی شدید رحمی در اثر آسیب به جفت
• عفونت خونی یا سپسیس 
• سقط عفونی
• مرگ جنین داخل رحم
• استفراغ شدید بارداری که منجر به آسیب کلیوی شود
• مسمومیت بارداری
• کبدچرب حاد بارداری

اکثر موارد نارسایی در بخش‌های مراقبت ویژه و یا بعد از زایمان رخ میدهند و مادران سریعا نیاز به دیالیز پیدا میکنند. باید دانست، میزان بازگشت عملکرد کلیه‌ها بعد از درمان، با توجه به میزان آسیبی که به کلیه‌ها وارد شده است، متغیر بوده و متاسفانه ممکن است، نارسایی پایدار در کلیه‌ها ایجاد شود، به همین خاطر در طول بارداری پزشکان به شدت سعی در پیشگیری از وقوع این عارضه برای مادر دارند. 

آخرین مطلبی که در این مقاله می‌خوانیم در رابطه با بارداری پس از پیوند کلیه است؛

 بارداری با یک کلیه و مشکلات احتمالی آن

منظور از بارداری با یک کلیه، بارداری پس از پیوند یک کلیه سالم و دارای عملکرد مناسب است. با بازگشت عملکرد کلیه بعد از پیوند، قابلیت باروری نیز در زنان سنین باروری به سرعت به حالت عادی برمیگردد. در کل، بارداری بعد از پیوند کلیه به مراتب بهتر از بارداری با کلیه‌هایی با نارسایی شدید است. خانم‌هایی که بعد از پیوند کلیه، تصمیم به بارداری دارند، باید بدانند که لازم است حداقل برای 1 تا 2 سال وضعیت سلامت خوبی داشته و نتایج تست‌های عملکرد کلیوی نیز مطلوب باشد. درطول بارداری این مادران در معرض خطر ابتلا به مسمومیت بارداری قرار دارند. همچنین جنین‌های این مادران نیز همیشه باید تحت نظارت دقیق از جهت عقب افتادگی رشد و نارسی باشند.

در مجموع باید گفت؛ خانم‌هایی که مبتلا به بیماری‌های کلیه هستند و قصد بارداری دارند، حتما باید پیش از اقدام، تحت نظر متخصص کلیه و متخصص طب مادر و جنین باشند تا با مشورت و اجازه پزشک اقدام به بارداری نماید. 

منبع: 

http://www.urologyhealth.org/

Dashe JS, Bloom SL, Spong CY, Hoffman BL. Williams obstetrics: McGraw Hill Professional; 2018.