علائم عفونت ادراری در نوزادان دختر و پسر را از کجا بفهمیم؟+درمان آن

ممکن است عفونت ادراری نوزادان و کودکان دور از ذهن به نظر برسد. اما بهتر است بدانید عفونت ادراری افراد را در سنین مختلف درگیر می‌کند و فقط مختص بزرگسالان نیست. طبق آمار حدود دو درصد از پسران و حدود هشت درصد از دختران در کودکی عفونت ادراری را تجربه می‌کنند. عفونت دستگاه ادراری ممکن است هر جایی از مسیر ادراری، از کلیه تا مجرای خروج ادرار را درگیر کند. ارگانیسم‌های مختلفی موجب عفونت ادراری نوزادان و کودکان می‌شوند. رایج‌ترین ارگانیسم مولد عفونت ادراری باکتری ای کلای است. باکتری‌های دیگر مثل پروتئوس، استافیلوکوک و انتروکوک نقش کمتری در ایجاد عفونت ادراری دارند. در مقالۀ زیر مواردی مثل علائم عفونت ادراری نوزادان، علل عفونت ادراری و درمان علائم عفونت ادرار در کودکان را بررسی می‌کنیم.

انواع عفونت ادراری در نوزادان

عفونت ادراری نوزادان چیست؟ معمولا عفونت ادراری نوزادان بر اساس محل درگیری به دو دسته تقسیم می‌شود:

عفونت ادراری تحتانی یا عفونت مثانه و مجرای ادراری 

به عفونت مثانه سیستیت و به عفونت مجرای خروجی ادرار اورتریت نیز می‌گویند. این عفونت‌ها معمولا با تب و درد زیادی همراه نیستد. بیشتر علائم ادراری مانند سوزش ادرار، تکرر ادرار و بی‌اختیاری ادرار رخ می‌دهد. در شیرخواران و کودکان کم ‌سن علائم به صورت ناخوشی، کم اشتهایی و گریه بیش ‌از حد خود را نشان می‌دهد. عفونت مثانه و مجاری ادرار در نوزاد تازه متولد شده و بزرگتر نسبت به عفونت کلیه رایج‌تر بوده و درمان آسان‌تری هم دارد.

عفونت ادراری فوقانی یا عفونت کلیه

عفونت کلیه یا پیلونفریت مشکل جدی‌تری است. عفونت کلیه کودکان نیاز به بررسی و درمان فوری دارد. این بیماری با علائم شدیدتری مانند تب و لرز، درد شکم، پهلو و پشت، خستگی شدید، تهوع، اسهال، زردی، احتباس ادراری و هیدرونفروز (حرکت ادرار به سمت بالای مجرای ادرار) همراه است.

* حتما بخوانید: قوی ترین انتی بیوتیک برای عفونت ادراری با تاثیر عالی 

علائم عفونت ادراری در نوزادان

از کجا بفهمیم نوزاد عفونت ادرار دارد؟ علائم عفونت ادراری کودکان چیست؟ نوزادان مانند بزرگسالان مانند بزرگسالان نمی‌توانند علائم و مشکلات خود را بیان کنند. این موضوع تشخیص عفونت را در نوزادان نسبت به کودکان بزرگ‌تر اندکی سخت می‌کند. به طور مثال در عفونت ادراری نوزاد یک ماهه ممکن است علامت ادراری مشخصی دیده نشود. علائم رایج در عفونت ادراری نوزادان کاهش وزن، تب، کم غذا خوردن و کاهش اشتها، شل شدن مدفوع، مدفوع زیاد کودکان و اسهال، بی‌حالی و خواب آلودگی، درد شکم، تهوع، گریه و بی‌قراری هستند. به همین دلیل توجه به تغییرات کودک برای والدین بسیار سودمند است. علائمی که در عفونت ادراری نوزادان بیشتر مشاهده می‌شوند در این قسمت مطرح می‌شوند. فونت ادراری در نوزادان چه علائمی دارد:

1. عفونت ادراری و تب

یکی از رایج‌ترین علائم در عفونت ادراری تب است. هنگامی که نوزاد شما تب داشت و هیچ دلیل دیگری برایش پیدا نشد، باید به عفونت ادراری شک کنید. البته بروز عفونت ادراری نوزاد بدون تب نیز ممکن است و لزوماً نباید تنها به آن اتکا کرد.

2. درد 

در عفونت ادراری کودکان درد شکم و پهلو و درد هنگام دفع ادرار مشاهده می‌شود. این مشکل در کودکان بزرگ‌تر بیشتر بیان می‌شود. هرچه عفونت قسمت‌های بالاتری را درگیر کرده باشد درد بیشتری مشاهده می‌شود. درد یکی از اصلی‌ترین علائم عفونت ادراری شدید نوزاد است.

3. علائم ادراری

علائمی مانند سوزش ادرار، سخت ادرار کردن، وجود خون در ادرار، ادرار کف‌آلود، بی‌اختیاری ادرار و بیدار شدن از خواب شب برای دفع ادرار در عفونت ادراری نوزادان و کودکان دیده می‌شوند.

4. تغییرات پوشک کودک

هر گونه تغییر رنگ در ادرار به رنگ سبز یا قرمز ممکن است به علت وجود باکتری و خون در ادرار نوزاد باشد. همچنین بوی بد پوشک ممکن است به علت عفونت ادراری نوزادان باشد. ممکن است به علت وجود چرک و باکتری در ادرار، ادرار به رنگ تیره و به‌صورت غیرشفاف دیده شود.

در نوزادان نارس ابتلا به عفونت ادراری با علائمی مثل آپنه یا قطع تنفس، لتارژی یا بی‌حالی و خواب آلودگی، کاهش ضربان قلب، افزایش تنفس، شلی بدن و عدم تحمل غذا همراه است.

علائم عفونت ادراری در نوزادان دختر 

عفونت ادراری در دختران بسیار شایع تر است زیرا مجرای ادرار کوتاه تری دارند. علائم عفونت ادراری نوزاد دختر مشابه علائم در پسران است و شامل تکرر ادرار، درد یا تافیر در شکل و بوی ادرار است. همچنین به دلیل شکل باز و بیرونی آلت تناسلی در دختران، عفونت راحتتر در آنها منتقل میشود. مثلا باکتری E. coli ممکن است از مقعد کودک به دهانه واژن منتقل شود.

علائم عفونت در نوزادان پسر 

UTI در پسران در هر سنی بعیدتر از دختران است، مگر اینکه بخشی از دستگاه ادراری مسدود شده باشد. پسران ختنه نشده بیشتر از پسران ختنه شده در معرض خطر عفونت ادراری هستند. علائم بسته به سن متفاوت است و می تواند شامل تب، نیاز به تکرر ادرار، درد و گریه باشد. علائم عفونت در کودکان پسر معمولاً پیچیده است و درمان آنتی بیوتیکی را برای جلوگیری از عوارض ضروری می کند.

علت‌های عفونت ادراری نوزادان و کودکان

عفونت ادراری نوزادان و کودکان به دنبال ورود باکتری‌هایی مانند ای کلای به دستگاه ادراری رخ می‌دهد. اما آیا عفونت ادراری نوزاد خطرناک است؟ بسته به دلیل بروز عفونت، خطر این عفونت می‌توان از کم تا زیاد متغیر باشد در هر صورت باید در اسرع وقت درمان شود در غیر این صورت عفونت نشر پیدا می‌کند. برخی از کودکان به علت اختلالات مادرزادی یا اکتسابی دستگاه ادراری، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونت هستند. برای درمان صحیح و جلوگیری از عود عفونت ادراری کودک، باید علت دقیق بیماری مشخص باشد. در این‌جا به برخی از این دلایل اشاره می‌کنیم. 

عدم رعایت مسائل بهداشتی

مسائل بهداشتی در ابتلا به عفونت ادراری نوزادان و کودکان نقش مهمی دارد. به طور مثال اگر شستن دستگاه تناسلی نوزاد دختر از عقب به جلو انجام شود، باکتری‌های ناحیۀ مقعد به قسمت مجرای ادراری منتقل می‌کند. این کار ممکن است باعث بروز علائم عفونت در نوزادان دختر شود. به صورت طبیعی در ناحیۀ مقعد باکتری‌های زیادی وجود دارند. با هر بار دفع مدفوع باکتری‌های زیادی از این ناحیه خارج می‌شوند. به دلیل نزدیکی مجرای خروج ادرار به مقعد،مخصوصا در دخترها، بسیاری از این باکتری‌ها می‌توانند به مجرای ادراری منتقل شوند و ایجاد بیماری کنند. همچنین عفونت ادراری نوزاد دختر ممکن است به علت باکتری‌های ناحیۀ واژن نیز اتفاق بیفتد. استفاده بیش‌ازحد از صابون‌های معطر در حمام و پوشیدن لباس زیر تنگ ممکن است موجب بروز عفونت ادراری در کودکان دختر شود.

اختلالات دستگاه ادراری

اختلالات ساختار دستگاه ادراری که مانع از تخلیۀ درست مثانه می‌شوند، خطر عفونت ادراری را بالا می‌برند. این عامل به طور ویژه منجر به بروز علائم عفونت ادراری در نوزادان پسر می‌شود. به طور مثال ریفلاکس یا برگشت ادرار از مثانه به حالب‌ها و PUV یا دریچۀ پیشابراه خلفی پسرها باعث عفونت ادراری نوزادان و کودکان می‌شود.

مشکلات مغزی عصبی

هیدروسفالی، میلومننگوسل و آسیب طناب نخاعی در تخلیۀ صحیح مثانه اختلال ایجاد می‌کنند. عدم تخلیۀ منظم مثانه خطر ابتلا به عفونت ادراری را بالا می‌برد.

یبوست و عفونت ادراری

 در مواردی که به صورت مزمن کودک دچار یبوست باشد، مدفوعی که در روده مانده به مثانه فشار می‌آورد. این باعث می‌شود دفع ادرار از مثانه به خوبی صورت نگیرد و خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش دهد. زور زدن بیش‌ازحد نیز می‌تواند به مثانه فشار بیاورد و باعث رفلاکس ادرار به حالب‌ها و ورود باکتری به دستگاه ادراری شود.

سابقۀ خانوادگی

 ابتلا به عفونت مکرر دستگاه ادراری باعث افزایش خطر عفونت ادراری نوزادان و کودکان می‌شود. عفونت ادراری در دوره بارداری مادر می‌تواند موجب زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن پایین شود. اما تاثیری در ابتلای کودک به عفونت ادراری ندارد.

در کودکانی که مایعات کافی مصرف نمی‌کنند و دفع ادرار کافی ندارند خطر ابتلا به عفونت ادراری بیشتر از سایرین است.

عفونت ادراری در نوزادان پسر و دختر چه تفاوتی دارد؟ در دورۀ نوزادی و قبل از یک ماهگی ممکن است ابتلا به عفونت ادراری نوزادان پسر اندکی بیشتر باشد. این خطر در نوزادانی که ختنه نشده‌اند اندکی بالاتر است. بعد از این زمان بروز علائم عفونت ادراری در نوزادان دختر به مراتب از نوزادان پسر بیشتر است زیرا مجاری ادراری کوتاه‌تری دارند. تا سن 5 سالگی، تا 8 درصد از دختران و 2 درصد از پسران به عفونت ادراری مبتلا می‌شوند. در مورد روش‌های تشخیص و درمان سوزش ادرار نوزاد دختر و پسر در ادامه بیشتر توضیح داده‌ایم. 

*معرفی انواع تب بر قوی برای کودکان + عوارض و مزایا

روش‌های تشخیص عفونت ادراری نوزادان

در صورت بی‌توجهی به عفونت ادراری، ممکن است عوارض نامطلوبی بر سراسر بدن بگذارد. به همین دلیل در صورتی که علائم مشکوک به عفونت ادراری مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص را قطعی کند. پزشک برای تشخیص عفونت ادراری ابتدا کودک را معاینه می‌کند. سپس برای کودک آزمایش آنالیز ادرار و کشت ادرار درخواست می‌کند. جمع‌آوری ادرار به صورت صحیح و استریل بسیار مهم است. اگر کودک کنترلی روی ادرارش ندارد، ممکن است پزشک از سوندهای مخصوص استفاده کند. شاید او نمونه گیری ادراری را با وارد کردن سوزن روی شکم کودک، مستقیم از داخل مثانه جمع‌آوری کند.

درمان عفونت ادراری نوزادان و کودکان

چگونه عفونت ادراری کودکان را درمان کنیم؟ عفونت ادراری در نوزادان و کودکان سالم به خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. در صورت درمان مناسب، علائم در عرض یک هفته بهبود می‌یابد. درمان اصلی عفونت ادراری در بچه‌ها آنتی‌بیوتیک است. آنتی بیوتیک انتخابی برای هر باکتری با سایر باکتری‌ها متفاوت است. با کشت ادرار و آزمایش آنتی‌بیوگرام نوع باکتری مشخص می‌شود. بهترین آنتی‌بیوتیک برای عفونت ادراری کودکان بعد از تشخیص نوع باکتری مشخص می‌شود. اما نمی‌توان تا آماده شدن نتیجۀ کشت صبر کرد! زیرا ممکن است عفونت موجب آسیب بیشتری به کودک شود. قبل از آماده شدن نتیجه آزمایش کشت، پزشک به صورت تجربی درمان را با یک آنتی‌بیوتیک‌ها شروع می‌کند مثل تری‌متوپریوم، سولفامتوکسازول، آموکسی‌سیلین، سفالکسین و سفیکسیم و عفونت ادراری کودکان به مرور شروع به بهبود می‌کند. ممکن است او پس از مشخص شدن نوع باکتری، درمان را اختصاصی‌تر ‌کند. همچنین آزیترومایسین برای عفونت ادراری کودکان نیز تجویز می‌شود.

در طول دورۀ درمان برای کاهش درد برای عفونت ادراری کودکان چه باید کرد؟ در موارد درد شدید ممکن است پزشک انواع مسکن را تجویز کند. نکتۀ مهم دربارۀ دارو درمانی این است که آنتی بیوتیک‌ها باید حتما در ساعت مشخص مصرف شوند و دورۀ درمان کامل طی شود و نیمه کاره رها نشود. توجه کنید که اقداماتی مانند درمان گیاهی عفونت ادراری نوزادان به هیچ وجه جای درمان دارویی با آنتی‌بیوتیک مناسب را نمی‌گیرند. شاید فقط بتوانند برای کاهش شدت علائم کمک کننده باشند.

درمان خانگی عفونت ادراری در نوزادان دختر 

درمان عفونت ادراری در کودکان دختر تفاوت چندانی با پسران ندارد. تنها باید شیوه شستشو رعایت شود. یعنی حرکت دست یک طرفه از سمت واژن به مقعد و نه برعکس. به طور کلی کودکان برای تسریع بهبودی باید مایعات فراوان بنوشند و مرتب ادرار کنند. آب آشامیدنی بهترین گزینه است. از پزشک بپرسید که کودک شما چقدر مایعات باید بنوشد. همچنین پد گرم کننده روی کمر یا شکم کودک میتواند به کاهش درد ناشی از عفونت کلیه یا مثانه کمک کند.

چگونه از درمان عفونت ادراری نوزاد و کودک اطمینان حاصل کنیم؟

معمولا طی دو تا سه روز بعد از شروع آنتی‌بیوتیک علائم کودک، به‌خصوص در صورت تبدار بودن، شروع به کاهش می-کنند. پزشک بعد از اتمام دورۀ درمان مجدد درخواست آزمایش ادراری می‌دهد تا ریشه‌کن شدن عفونت را بررسی کند. اگر 48 تا 72 ساعت پس از شروع درمان علائم هیچ تغییری نکنند یا بدتر شوند و یا عفونت به صورت مکرر رخ دهد یا پس از دوره درمان هنوز کشت ادرار مثبت باشد، باید برای یافتن دلیل اصلی عفونت اقداماتی انجام داد. این بررسی‌ها شامل سونوگرافی و گاهی سیستوگرافی با ماده حاجب (VCUG) است. عفونت پایدار معمولا به علت مواردی مثل دریچۀ خلفی ادراری، ریفلاکس مثانه به حالب و کلیه، سنگ کلیه و مشکلات ساختاری دستگاه ادراری است. 

درمان خانگی عفونت ادراری نوزادان و کودکان و نکات مهم

کنار درمان‌های دارویی برای بهبود سریع‌تر کودک والدین بهتر است اقدامات زیر را انجام دهند:

• بهتر است ادرار نوزاد بیشتر شود تا عفونت سریع‌تر درمان شود. به همین دلیل بهتر است آب و مایعات بیشتری به کودکتان بدهید. اما از دادن نوشیدنی‌های حاوی کافئین دوری کنید. زیرا اثرات منفی روی بدن کودک دارند.
• رعایت بهداشت برای پیشگیری و درمان عفونت همیشه اولین قدم است. بهتر است پوشک نوزاد را در فاصله‌های زمانی کوتاه‌تری تعویض کنید و کودکتان را به درستی شستشو دهید.
• در نوزادان دختر بیش‌ از ‌حد صابون‌ استفاده نکنید. بهتر است لباس‌هایی که به ناحیۀ تناسلی او فشار می‌آورند استفاده نکنید. همچنین ناحیۀ تناسلی را از جلو به عقب شستشو دهید.
• به فرزندانتان یاد دهید ادرار خود را نگه‌ ندارند. آن‌ها باید به محض احساس دفع ادرار به شما اطلاع دهند.
• اگر تب بیشتر از 38 درجه در نوزادتان وجود داشت، به مراکز درمانی مراجعه کنید و برای کاهش تب خود درمانی نکنید.
• دفع مدفوع را در کودک خود زیر نظر داشته‌باشید و در صورت مشاهدۀ یبوست آن را درمان کنید.
• بهتر است بدانید استفاده سرخود و بدون تجویز پزشک از آنتی‌بیوتیک ممکن است شدیدا خطرناک باشد. مثلا استفاده از داروهایی مانند آزیتروماسیسن برای عفونت ادراری کودکان ممکن است موجب حساسیت کودک شود و باید تحت نظر پزشک باشد.
• اگر علائم ادراری کودکتان چند روز بعد از شروع مصرف دارو برطرف نشد برای بررسی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

بی‌توجهی به درمان عفونت ادراری می‌تواند باعث آسیب دائمی به کلیه و ایجاد اسکار در کلیه و نارسایی کلیه شود. همچنین ممکن است عفونت در قسمت‌های مختلف بدن پخش شود. به همین دلیل درمان آنتی‌بیوتیکی و پیگیری‌های بعد از آن را جدی بگیرید تا از خطرات عفونت ادراری نوزادان پیشگیری کنید.

آیا همه نوزادان و کودکان مبتلا به عفونت ادراری بستری می‌شوند؟

خیر. تنها در برخی موارد ممکن است نیاز باشد کودک بستری شود. مثلا در مواردی که علائم عفونت ادراری نوزادان شدید است و در مواردی که کودک کمتر از شش ماه سن دارد، پزشک درخواست بستری می‌دهد. به طور کلی عفونت ادراری نوزادان زیر دو سال بیشتر جدی‌ گرفته می‌شود. دارو درمانی هم معمولا به صورت خوراکی است اما موارد زیر ممکن است دارو به صورت عضلانی یا داخل وریدی تزریق شود:

• کودکانی که زیر شش ماه سن دارند مانند عفونت ادراری نوزاد ۴ ماهه.
• کودکانی که خیلی بدحال هستند.
• کودکانی که کم آبی شدید دارند.
• کودکانی که مبتلا به عفونت کلیه شده‌اند.
• در مواردی که احتمال عفونت خون وجود دارد. 
• در مواردی که کودک حالت تهوع و استفراغ دارد. زیرا او به صورت خوراکی نمی‌تواند داروها را مصرف کند و درمان استفراغ در کودکان نیز لازم است.
• در موارد ریفلاکس یا برگشت ادرار به حالب‌ها و کلیه
• ممکن است در موارد اختلال ساختاری نیاز به درمان جراحی باشد. 

*مدت زمان درمان عفونت خون در کودکان چقدر است

لازم به ذکر است که عفونت ادراری تا یک ماهگی در نوزادان پسر بیشتر است و پس از آن این نسبت تغییر می‌کند و خطر عفونت در دختران بیشتر می‌شود. در دختران به علت این‌که مجرای ادرار بیشتر در معرض آلودگی‌های ناحیۀ مقعد است عفونت ادراری رایج‌تر است و احتمال عود عفونت بیشتر است. اما مشاهدۀ عفونت ادراری در کودکان پسر همیشه نیاز به بررسی دارد. همچنین موارد عود کننده و مداوم عفونت ادراری نوزادان باید هرچه سریع‌تر بررسی و درمان شوند تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود. این موارد تا زمان تشخیص و درمان ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشند.

درمان عفونت ادراری نوزادان در طب سنتی

برای درمان عفونت ادراری نوزادان در طب اسلامی نیز گیاهان دارویی زیاد و البته موثری وجود دارد. مشکل درمان‌های این طب این است که دمنوش‌های گیاهی برای کودکان دلچسب نیست و ممکن است در برابر خوردن آن مقاومت کنند. همچنین استفاده از بسیاری از این داروهای گیاهی برای درمان علائم عفونت ادراری نوزادان زیر یک سال مجاز نیست. 

از مهمترین گیاهان دارویی برای درمان این عارضه می‌توان به آویشن شیرازی، زرشک، گزنه، علف چای، بارهنگ، پولک، پونه کوهی، کراون بری و آنقوزه و ... اشاره کرد. همچنین می‌توان از گیاهان دیگری مانند بنفشه، ختمی اسفرزه، به‌دانه شیرین‌بیان، تخم خرفه، روغن گل سرخ، خارخاسک و کندر نیز برای درمان عفونت ادراری در نوزادان دختر و پسر استفاده می‌شود. به عنوان یک نکته به دلیل عوارض جانبی مصرف این داروهای گیاهی بهتر است قبل از استفاده از آنها به عنوانه راه‌‌های درمان عفونت نوزادان خود با پزشک مشورت کنید.