عفونت ادراری در کودکان | علائم، عوارض و راه های پیشگیری از آن

عفونت ادراری در کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند سلامت کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. این عفونت معمولاً با علائمی مانند تب بدون علت مشخص، سوزش یا درد هنگام ادرار، تکرر ادرار، بوی غیرطبیعی ادرار، بی‌قراری یا بی‌اشتهایی کودک همراه است. شناخت زودهنگام این نشانه‌ها به والدین کمک می‌کند تا از بروز عوارض جدی جلوگیری کنند. آمار ابتلای کودکان به عفونت‌های ادراری نشان می‌دهد که 8٪ دختران و 2٪ پسران تا 5 سالگی دچار UTI می‌شوند.

با درمان عفونت ادراری در کودکان، فرزند شما فقط در طی چند روز احساس بهتری خواهد داشت و کاملا بهبود خواهد یافت. اگر می‌خواهید بدانید چگونه می‌توان از عفونت ادراری در کودکان پیشگیری کرد و مؤثرترین روش‌های درمانی چیست، در ادامه این مقاله از مجله سلامت گهواره همراه ما باشید.

با نصب اپلیکیشن گهواره، قد و وزن کودک خود را روی نمودار بررسی کنید و از رشد مناسبش اطمینان یابید. روزانه متناسب با سن کودکتان ، پیام‌های مشاوره‌ تخصصی دریافت کنید و با توصیه‌های تغذیه‌ای و دستور پخت‌های مناسب، تغذیه سالم‌تری برای او فراهم کنید. همچنین، با بازی‌های مناسب و آزمون‌های دوره‌ای به تقویت هوش و مهارت‌های فرزندتان کمک کنید.

علت های عفونت ادراری در کودکان چیست؟

علت عفونت ادراری در کودکان می‌تواند دلایل متنوعی داشته باشد. این علت معمولاً ترکیبی از عوامل جسمی، رفتاری و ژنتیکی است که هر یک به نوبه خود در بروز آن نقش دارند. یکی از دلایل مهم، ریفلاکس ادراری است؛ حالتی که در آن ادرار به‌جای خروج، دوباره به سمت کلیه‌ها برمی‌گردد و زمینه عفونت را فراهم می‌کند. البته سابقه خانوادگی نیز می‌تواند احتمال ابتلا را افزایش دهد، زیرا برخی کودکان به‌طور ژنتیکی مستعد عفونت‌های مکرر هستند.

در ای میان کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا به دلیل بیماری‌ها و شرایط مختلف مقاومت کمتری در برابر میکروب‌ها نشان می‌دهند، بیشتر در معرض عفونت قرار می‌گیرند. همچنین عدم رعایت بهداشت، به‌ویژه در سنین کم یا هنگام آموزش توالت، یکی از دلایل رایج ابتلا به عفونت ادرای در کودکان است.

در دختران، مجرای ادراری کوتاه باعث می‌شود باکتری‌ها سریع‌تر وارد مثانه شوند و احتمال عفونت بالاتر رود. علاوه بر این، برخی کودکان دچار ناهنجاری‌ های مادرزادی دستگاه ادراری هستند که جریان طبیعی ادرار را مختل کرده و زمینه‌ساز عفونت می‌شود.

در کنار همه موارد ذکر شده عادت‌های رفتاری نیز نقش مهمی دارند. به عنوان مثال نگه‌داشتن طولانی‌مدت ادرار می‌تواند باعث تجمع باکتری‌ها و ایجاد التهاب شود. حتی یبوست نیز با فشار بر مثانه و اختلال در تخلیه کامل ادرار، احتمال بروز عفونت را بالا می‌برد. در مجموع، آگاهی از عوامل موثر بر عفونت ادراری کودکان، به والدین کمک می‌کند تا سریع‌تر علائم را تشخیص دهند و از بروز عفونت‌های مکرر پیشگیری کنند.

به نقل از CDC

عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) عفونت‌های شایعی هستند که هنگامی رخ می‌دهند که باکتری‌ها وارد مجرای ادرار شده و دستگاه ادراری را آلوده می‌کنند.

UTIs are common infections that happen when bacteria. enter the urethra and infect the urinary tract.

نصب اپلیکیشن گهواره

علائم و نشانه‌های عفونت ادراری چیست؟

در کودکان با سن بالاتر علائم اغلب مشخص است. علائم اصلی در این کودکان درد در قسمت تحتانی شکم، کمر، پهلوها یا ناحیه تناسلی است. احساس نیاز فوری به ادرار کردن و تکرر ادرار هم در اغلب موارد وجود دارد. بعضی از کودکانی که اختیار ادرار خود را کسب کرده بودند ممکن است به دلیل این بیماری کنترل ادرار خود را از دست بدهند و ممکن است تخت خود را خیس کنند. حتی ممکن است قطره‌های خون در ادرار کودک مشاهده شود، و یا ادرار کودک به رنگ صورتی باشد.

در مورد کودکان با سن پایین، شاید دقت بیشتر لازم باشد تا مشکل مشخص شود. علائم عفونت ادراری نوزادان می‌تواند عمومی‌تر باشد، مانند بی‌حالی، بی علاقگی به غذا و یا تب.

این علائم هم گاه نشان دهنده وجود عفونت ادراری  هستند:

• سوزش یا درد در هنگام ادرار کردن
• بوی ناخوشایند ادرار یا ادرار کدر و تیره غلیظ
• نیاز ناگهانی به ادرار کردن، و سپس تنها چند قطره ادرار کردن
• تب از تب خفیف تا تب شدید
• حالت تهوع یا بالا آوردن و استفراغ در کودکان
• اسهال
• گریه‌های مکرر و شدید بی‌دلیل
• عدم وزن گرفتن مناسب

* معرفی انواع تب بر قوی برای کودکان + فواید و عوارض مصرف

علائم عفونت ادراری در کودکان پسر

در کودکان پسر، عفونت ادراری بیشتر با علائمی مانند تب، بی‌قراری، بوی بد ادرار، کاهش اشتها، درد یا سوزش هنگام ادرار، تغییر رنگ ادرار و گاهی ورم ناحیه تناسلی بروز می‌کند. در نوزادان پسر ممکن است علائم مبهم‌تری مانند استفراغ یا ضعف عمومی دیده شود. اگر این عفونت درمان نشود، می‌تواند به عوارضی مانند عفونت کلیه (پیلونفریت)، آسیب به بافت کلیه، فشار خون بالا یا حتی مشکلات رشد کلیه منجر شود. تشخیص به‌موقع عفونت ادراری در پسران اهمیت زیادی دارد، زیرا در برخی موارد ممکن است به مشکلات ساختاری مانند ریفلاکس ادراری مرتبط باشد.

علائم عفونت ادراری در کودکان دختر

در دختران، به دلیل مجرای ادراری کوتاه‌تر، علائم عفونت ادراری معمولاً واضح‌تر بروز می‌کند. نشانه‌هایی مانند درد و سوزش ادرار، تکرر ادرار، احساس نیاز فوری به تخلیه مثانه، درد زیر شکم، نشت ادرار، و ادرار کدر یا خونی شایع‌تر هستند. در برخی موارد تب یا بی‌اشتهایی نیز دیده می‌شود. اگر عفونت ادراری در کودکان دختر نادیده گرفته شود یا دیر درمان شود، ممکن است باعث عفونت کلیه، اسکار یا زخم کلیوی، اختلال در عملکرد کلیه و خطر تکرار عفونت‌های ادراری شود. توجه به این علائم و مراجعه سریع به پزشک می‌تواند از بروز آسیب‌های طولانی‌مدت جلوگیری کند.

*علت خون در ادرار کودکان دختر چیست و چه باید کرد

عفونت ادراری کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر فرزند شما علائم عفونت ادراری را داشت یا علت بی‌حالی و تب او مشخص نبود حتما به پزشک اطفال مراجعه کنید. در این موارد جدا از معاینه و بررسی‌های موجود، پزشک احتمالا درخواست آزمایش نمونه ادرار از کودک می‌کند تا در آزمایشگاه بررسی شود.

آزمایش عفونت ادراری در کودکان 

ادرار کودکان معمولا به یکی از شکل‌های زیر برای انجام آزمایش عفونت، جمع آوری می‌شود:

• از کودکان بزرگتر خواسته می‌شود که داخل یک لیوان ادرار کنند.
• برای کودکانی که هنوز اختیار ادرار خود را ندارند، براي جمع آوری ادرار يك كيسه پلاستيكی روي دستگاه تناسلی قرار داده می‌شود.
• در کودکانی که هنوز در سن پوشک داشتن هستند، می‌توان یک لوله (سوند) در مجرای ادرار و مثانه وارد نمود تا نمونه ادرار جمع شود.
• در نوزادان، در صورت نیاز پزشکان یا متخصصان نمونه گیری آزمایشگاهی می‌تواند یک سوزن را مستقیماً از طریق معده داخل مثانه قرار دهد تا نمونه آن گرفته شود.

تفسیر آزمایش عفونت ادراری در کودکان 

در آزمایشگاه، متخصص آزمایشگاه یا یک تکنسین به نمونه زیر میکروسکوپ نگاه می‌کند تا ببیند میکروبی در ادرار هست یا نه، همچنین ممکن است ادرار کودک کشت داده شود، این به آن معنا است که که در آزمایشگاه نمونه ادرار کودک در یک محیط کشت قرار می‌گیرد تا مشخص شود بعد از مدتی چه نوع باکتری در آن رشد می‌کند. این کشت ادرار می‌تواند به پزشک کودک کمک کند تا متوجه شود عامل عفونت ادراری کودک چه میکروبی است. این کار به پزشک اجازه می‌دهد دقیقا براساس نوع میکروب آنتی بیوتیک یا نوع صحیح دارو را تجویز کند.

اگر کودک شما بیشتر از یک بار دچار عفونت ادراری شد ممکن است بررسی‌های بیشتر لازم باشد، پزشک متخصص اطفال کودک شما ممکن است شما را به یک نفرولوژیست کودکان (فوق تخصص کلیه کودکان) ارجاع دهد و ممکن است یک یا چند مورد از این شیوه‌های تصویربرداری زیر درخواست شود تا در صورت وجود، مشکل آناتومیکی دستگاه ادراری کودک مشخص شود و سپس درمان عفونت ادراری در کودکان انجام گیرد.

• سونوگرافی با امواج صوتی که عموما برای نشان دادن هرگونه انسداد یا سایر مشکلات کلیه استفاده می‌شود.
• سیستورتورروگرام در هنگام ادرار (VCUG)  که در این تصویربرداری مایعات از طریق لوله به داخل مثانه هدایت می‌شود تا هنگام ادرار کودک اگر مشکلی در مجرای ادرار یا مثانه او وجود دارد، مشخص شود.
• اسکن هسته‌ای که در آن از مایعاتی استفاده می‌شود که حاوی مقدار کمی ماده رادیواکتیو هستند تا به وسیله ردیابی این مواد مشخص شود عملکرد کلیه‌ها چگونه است.
• سی تی اسکن یا همان توموگرافی کامپیوتری، که یک پرتونگاری پرقدرت است که تصاویر مفصل و متعددی از مثانه و کلیه‌ها را انجام می‌دهد.
• MRI  یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی، که در آن از میدان‌های مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای تهیه عکس از مثانه و کلیه‌ها استفاده می‌شود.

*آیا عفونت خون در کودکان خطرناک است+ علائم و مدت درمان

روش‌های پیشگیری از ابتلا کودک به عفونت ادراری 

به طور متوسط بین 10 تا 30 درصد کودکانی که دچار عفونت ادراری می‌شوند، مجددا هم دچار این عفونت می‌شوند، این توصیه‌ها برای کاهش ابتلای کودک به عفونت ادراری است:

• سعی کنید پوشک کودک خود را زود به زود عوض کنید تا از رشد باکتری‌ها جلوگیری کنید. هرچه سن کودک شما بیشتر شد، بکوشید تا عادت‌های مناسب دستشویی رفتن را به او یاد دهید تا از ابتلا به عفونت ادراری جلوگیری کند. 
• به دختران خود یاد بدهید که خود را از جلو به عقب پاک کنند. این امر به جلوگیری از ورود باکتری‌های موجود در مدفوع به مجاری ادراری کمک می‌کند. 
• به کودکان بیاموزید به محض احساس نیاز به ادرار کردن به دستشویی بروند و ادرار کنند. یادتان باشد که اکثر کودکان به دلیل بازیگوشی یا رفتارهای کودکانه تا زمانی که واقعا در حد نیاز خیلی خیلی شدید نباشد ادرار نمی‌کنند و این شیوه اگر عادت شود ممکن است احتمال ابتلا به عفونت ادراری را افزایش دهد.
• دختربچه‌ها باید از خوابیدن در وان‌های پر از کف خودداری کنند و بهتر است از صابون‌های معطر هم اجتناب کنند. برای آنکه جریان هوا وجود داشته باشد و از رشد باکتری‌ها جلوگیری شود، بهتر است کودکان از لباس زیر نخی – و نه نایلونی- استفاده کنند.
• از کودکان خود بخواهید مقدار زیادی آب بنوشند، این به بیرون راندن باکتری‌ها از مجاری ادراری به وسیله ادرار کمک می‌کند و در نتیجه دیگر نیازی به درمان عفونت ادراری در کودکان نخواهد بود. نوشیدن آب اضافی همچنین از یبوست جلوگیری می‌کند، یبوست ممکن است باعث انسداد در مجاری ادراری شود و باعث رشد باکتری‌ها گردد.

درمان عفونت ادراری در کودکان و نوزادان

همان طور که گفته شد عامل عفونت ادراری اغلب باکتری‌ها هستند و درمان عفونت باکتریایی با آنتی بیوتیک‌ها است. به طور معمول برای یک عفونت ادراری کودک درمان آنتی بیوتیکی برای مدت از 3 تا 10 روز (به طور معمول 7-10 روز) تجویز می‌شود. متخخص اطفال کودک شما ممکن است پس از پایان مصرف آنتی بیوتیک کودک، آزمایش ادرار دیگری را درخواست کند که از پاک شدن ادرار از عفونت مطمئن شود.

این موضوع بسیار مهم است که برای درمان عفونت ادراری در کودکان آنتی بیوتیک‌ها به طور کامل و دقیقا براساس تجویز پزشک مصرف شوند پس اطمینان حاصل کنید که کودک تمام داروهای خود را مصرف و تمام می‌کند، حتی اگر کاملا هم احساس بهبود وجود داشت داروها باید تا انتها مصرف شوند. متوقف کردن مصرف آنتی بیوتیک در حین درمان میکروب‌ها را در برابر آنتی بیوتیک‌ها مقاوم می‌کند و باعث بروز عفونت‌های دیگر می‌شود.

اکثر عفونت‌های ادراری پس از یک هفته درمان کاملا بهبود می‌یابند و میکروب‌ها از ادرار پاک می‌شوند. اما در برخی از کودکان علائم تا چند هفته ادامه پیدا می‌کنند. اگر علائم کودک شما 3 روزبعد از شروع مصرف آنتی بیوتیک‌ها به سمت بهبود نرفت یا اگرعلائم کودک بدتر شود، حتما مجددا با پزشک کودک خود تماس بگیرید.

اگر کودک زیر سه ماه سن دارد یا در صورت وجود تهوع و استفراغ شدید در کودک که خوردن یا نوشیدن کودک را مختل کند، ممکن است نیاز به بستری شدن کودک در بیمارستان برای تزریق داروی آنتی بیوتیک برای او باشد.

درمان عفونت ادراری در کودکان دختر

درمان عفونت ادراری در دختران معمولاً با آنتی‌بیوتیک خوراکی انجام می‌شود که پزشک بر اساس سن کودک، شدت علائم، نتایج آزمایش ادرار و سابقه بیماری آن را تعیین می‌کند. در بیشتر موارد، داروهایی از گروه‌هایی مانند پنی‌سیلین‌ها، سفالوسپورین‌ها یا داروهای ضد میکروب مخصوص مجاری ادراری استفاده می‌شوند، اما بهترین آنتی‌بیوتیک برای درمان وجود ندارد و انتخاب دارو کاملاً وابسته به شرایط کودک است.

در کنار درمان دارویی، مصرف مایعات بیشتر، تخلیه منظم مثانه و رسیدگی به یبوست در بهبود سریع‌تر نقش دارد. در عفونت‌های شدید یا در صورتی که کودک نتواند داروی خوراکی مصرف کند، ممکن است درمان تزریقی نیاز باشد. اگر عفونت در دختران تکرار شود، پزشک معمولاً بررسی‌های بیشتری مانند سونوگرافی یا کشت‌های مکرر درخواست می‌کند تا مشکلاتی مثل ریفلاکس ادراری یا ناهنجاری‌های مادرزادی شناسایی شود.

درمان عفونت ادراری در کودکان پسر

در پسران نیز درمان پایه بر مصرف آنتی‌بیوتیک مناسب است و پزشک با توجه به نتایج کشت ادرار و سن کودک، بهترین گزینه را انتخاب می‌کند. معمولاً از همان گروه‌های دارویی متداول مانند سفالوسپورین‌ها، پنی‌سیلین‌های خاص یا سایر داروهای ضدعفونت مجاری ادراری استفاده می‌شود؛ اما تعیین دقیق نوع آنتی‌بیوتیک به مقاومت میکروبی و شرایط فرد بستگی دارد.

در پسران، به‌خصوص در سنین پایین، اگر عفونت همراه با تب باشد یا احتمال مشکلات ساختاری مثل ریفلاکس ادراری مطرح شود، پزشک ممکن است درمان را جدی‌تر دنبال کرده و نیاز به بستری کوتاه‌مدت یا تزریق آنتی‌بیوتیک را بررسی کند. رعایت مصرف منظم دارو، پیشگیری از نگهداشتن ادرار و درمان یبوست نیز برای جلوگیری از تکرار عفونت ضروری است.

زمان مراجعه به پزشک و پیگیری

زمانی که کودک دچار علائمی مانند تب بالا، استفراغ، بی‌حالی شدید یا ناتوانی در خوردن مایعات باشد، باید فوراً به اورژانس بیمارستان مراجعه کرد، زیرا این موارد می‌توانند نشانه درگیری کلیه و پیشرفت عفونت باشند. حتی در موارد خفیف‌تر نیز مراجعه به دکتر اطفال ضروری است تا با انجام معاینه فیزیکی و بررسی‌های دقیق، روند درمان به‌درستی مشخص شود.

پزشک معمولاً بر اساس علائم، نیاز به آنتی‌بیوتیک مناسب را تعیین کرده و گاهی برای تشخیص دقیق‌تر، علاوه بر آزمایش ادرار، آزمایش خون نیز درخواست می‌کند. پیگیری درمان و مراجعه دوباره پس از پایان داروها اهمیت زیادی دارد تا مطمئن شویم عفونت کاملاً برطرف شده و خطری کودک را تهدید نمی‌کند.

نکات مهم و پایانی

درمان سریع، مصرف کامل آنتی‌بیوتیک‌ و پیگیری منظم، کلید جلوگیری از آسیب کلیه در کودکان است. والدین باید به هرگونه تغییر در الگوی ادرار، بی‌قراری یا بوی غیرطبیعی ادرار حساس باشند و در صورت بروز مجدد علائم، در اسرع وقت دوباره به پزشک مراجعه کنند.