لیست داروهای ممنوع در بارداری | به همراه عوارض مصرف

همانطور که در مقاله لیست داروهای مجاز در بارداری اشاره کردیم یک طبقه‌بندی دارویی وجود دارد که بر اساس تاثیر داروها بر جنین و مادر تهیه شده است. در این طبقه‌بندی پنجگانه توضیح داده می‌شود که چه داروهایی نسبتاً و چه داروهایی به طور کامل در دوران بارداری ممنوع هستند. داروهای ممنوع در بارداری می‌تواند خطرات بسیار جدی برای جنین و مادر به همراه داشته باشند از جمله سقط جنین و مرده‌زایی. در این مقاله از گهواره قصد داریم لیست داروهای ممنوع در بارداری را به شما معرفی کنیم تا بتوانید انتخاب آگاهانه‌تری در طول بارداری داشته باشید.

اما قبل از شروع مقاله لازم به ذکر است که شما می‌توانید با نصب اپلیکیشن گهواره اطلاعات خود را در زمینه داروهای ممنوع و مجاز در بارداری افزایش داده و با گزینه‌های جایگزین دارو آشنا شوید. همچنین از پیام مشاور و تجربیات سایر مادران بهره‌مند شوید.

داروهای ممنوع در بارداری چه داروهایی هستند؟

همانطور که در بالا نیز گفتیم بعضی داروها نسبتاً و بعضی داروها کاملاً در دوران بارداری ممنوع هستند اما منظور از این جمله چیست؟ داروها در دوران بارداری به ۵ دسته تقسیم می‌شوند. دسته a و دسته b داروهایی هستند که سلامت آنها تایید شده است و از این رو جزو داروهای مجاز بارداری محسوب می‌شوند.

دسته c دسته‌ای است که نتایج آزمایشات حیوانی منفی شده و آزمایشات انسانی در موردشان انجام نشده است. دسته دی دسته‌ای است که نتایج آزمایشات انسانی و حیوانی هر دو منفی شده است و دسته ایکس دسته‌ای هستند که بروز اختلالات و ناهنجاری‌های جنینی و مرگ در اثر مصرف آنها اثبات شده است.

از این رو می‌توان دید که از دسته c تا ایکس جزو داروهای ممنوع در بارداری محسوب می‌شوند با این حال دسته c و دسته d ممکن است با توجه به نظر پزشک و شرایط مادر با توجه به مزایای بالقوه این داروها استفاده شود. اما استفاده از داروهای دسته x به منزله اتمام بارداری است.

با این حال در مواردی که جان مادر در خطر باشد و تنها با مصرف داروهای ایکس بتوان از این اتفاق جلوگیری کرد پزشک دستور قطع بارداری و استقاده از لیست داروهای ممنوع در بارداری را می‌دهد.

علت ممنوعیت داروها در بارداری

چرا داروها برای زنان باردار منع مصرف دارند؟ مصرف برخی از داروها در دوران بارداری خطرناک است. آنها می‌توانند باعث بروز نقص مادرزادی شوند یا خطر سقط جنین را افزایش دهند. بعصی از این داروهای ممنوع شامل رتینوئیدها، وارفارین و برخی از داروهای فشار خون هستند. NSAIDها، آنتی بیوتیک‌های خاص و بنزودیازپین‌ها نیز می‌توانند به کودک در حال رشد آسیب برسانند.

پزشکان معمولاً به زن باردار توصیه می‌کنند در صورت امکان از مصرف داروها در دوران بارداری به خصوص در 3 ماه اول اجتناب کنند. این زمانی است که اندام‌های اصلی کودک تشکیل می‌شوند. جنین در 12 هفته اول بیشترین آسیب‌پذیری را دارد. در این دوره زمانی، تمام اندام‌ها و سیستم‌های بدن در حال شکل‌گیری هستند و در صورت قرار گرفتن جنین در معرض داروها، عوامل عفونی، تشعشعات، تنباکو و مواد سمی ممکن است آسیب ببینند.

داروهای مصرفی در بارداری می‌توانند از جفت عبور کرده و روی جنین در حال رشد تأثیر منفی بگذارند و حتی جانش را به خطر بیاندازند. طیف وسیعی از اثرات احتمالی ناشی از دارو درمانی مادر باردار وجود دارد که ممکن است شامل وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس، سقط جنین و مرده‌زایی باشد.

خطرات داروهای ممنوع در بارداری برای مادر و جنین

وقتی می‌گوییم دارویی در لیست داروهای غیر مجاز در بارداری قرار دارد منظور این است که استفاده از آن می‌تواند برای جنین و مادر خطرآفرین باشد. اما خطرات داروهای ممنوعه در بارداری بسته به طبقه‌بندی دارو می‌تواند طیف گسترده‌ای را شامل شود.

برای مثال ممکن است مصرف بعضی داروها باعث به وجود آمدن اختلالات فشار یا تپش قلب در مادر شود اما بعضی دیگر اثرات شدیدتری مانند سقط جنین یا زایمان زودرس داشته باشند. به هر نسبت که دارویی خطرات شدیدتر و جدی‌تری داشته باشد در دسته‌های پایین‌تر طبقه‌بندی دارویی قرار می‌گیرد. تاثیر دارو در ماه اول بارداری و یا به طور کلی سه ماهه اول بارداری می‌تواند بیشتر و شدیدتر باشد زیرا در این زمان جنین در مرحله حساسی از رشد قرار دارد.

بسته به اینکه چه دارویی مصرف می‌کنید و این دارو در کدام دسته از طبقه‌بندی دارویی قرار دارد خطرات ناشی از مصرف آن می‌تواند متفاوت باشد با این حال شایع‌ترین خطرات مصرف داروهای ممنوع بارداری به شرح زیر است.

آسیب به اندام‌های جنین در اثر مصرف دارو

اندامهای جنین میتوانند به راحتی تحت تاثیر داروهایی که مادر مصرف می‌کند آسیب ببینند. داروها به نسبت کم و زیاد می‌توانند از جفت جنینی عبور کرده و خودشان را به جنین برساند. بسته به خصوصیات مولکولی داروی مصرف شده مانند اندازه مولکول و حلالیتش در چربی میزان عبورش از جفت جنینی متفاوت است به هر نسبت که یک دارو بیشتر از جفت جنین عبور کند خطرناک‌تر است. وقتی از جفت عبور کند به مصرف جنین می‌رسد و در نتیجه می‌تواند در اندام‌های در حال رشد او اختلال ایجاد کند.

تولد زودرس، خطر مشکلات ریوی، مشکلات چشم و اختلالات یادگیری تنها بخشی از مشکلاتی هستند که مصرف داروها می‌توانند برای جنین ایجاد کنند.

همچنین نقایص مادرزادی که اغلب به دلیل مصرف مواد مخدر رخ می‌دهد شامل تشنج، سکته مغزی و ناتوانی‌های ذهنی و یادگیری هستند. جنین‌‌ها ممکن است به دارو(هایی) که مادر استفاده می‌کند وابسته شوند و ممکن است علائم ترک را پس از زایمان تجربه کنند.

آسیب به مادر 

مصرف دارو در دوران بارداری می‌تواند برای مادر نیز خطراتی داشته باشد. جفت به عنوان یک بخش اضافی می‌تواند اثر داروها را بیشتر یا کمتر کند. بنابراین ممکن است با مصرف یک دوز مشخص که قبل از بارداری استفاده می‌کردید اکنون تاثیرات و عوارض متفاوتی را مشاهده کنید.

همچنین استفاده از برخی داروها در لیست داروهای ممنوع در بارداری می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند فشار خون تپش قلب و خونریزی در مادر شود.

مهمترین داروهای ممنوع در دوران بارداری

لیست داروهای ممنوع در بارداری بسیار گسترده است و شما به عنوان یک زن باردار باید قبل از مصرف هر دارو با پزشک خود مشورت کنید و از مصرف خودسرانه داروها خودداری کنید.  بعضی از رایج‌ترین داروهای ممنوع بارداری به شرح زیر است. 

داروهای مخدر دار

مهمترین گزینه در لیست داروهای ممنوع در بارداری داروهایی است که دارای مواد مخدر هستند. از جمله کدئین. از جمله داروهای دارای مواد مخدر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• متادون
• ترامادول
• ایزوکربوکسازید
• لینزولید

همچنین مصرف هرگونه مواد مخدر خطرناک مانند تریاک، تنباکو. کوکائین، هروئین، آمفتامین، ماری جوانا و غیره می‌تواند آسیب‌های بسیار جدی به جنین وارد کند.

داروهای ضد آکنه و درمان جوش

پوست در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی می‌تواند شرایط نامساعدی داشته باشد و دچار خشکی، پوسته پوسته شود و حتی جوش و آکنه شود. ممکن است به این دلیل مادر باردار ترغیب شود تا از داروهای ضد جوش و آکنه استفاده کند. اما باید بدانید استفاده از این داروها در دوران بارداری می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

دو مورد از داروهای ضد آکنه بسیار رایج راکوتان و رتین آ هستند. داروی راکوتان می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی استفاده از یک دوز آن می‌تواند منجر به بروز نقایص مادرزادی و حتی سقط جنین شود. مصرف راکوتان در دوران بارداری توسط زن باردار می‌تواند منجر به پیدایش مشکلاتی در چشم گوش قلب مغز جمجمه و ... در جنین شود. از این رو این دارو به شکل قطعی در لیست داروهای ممنوع در بارداری قرار گرفته است.

رتین آ نیز نوعی داروها با دوز بالای ویتامین آ است که اگرچه برای درمان جوش و آکنه و پیری پوست موثر است اما استفاده از آن در دوران بارداری می‌تواند منجر به نقایص مادرزادی در جنین شود.

داروهای مسکن ممنوع در بارداری

ممکن است در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و رشد جنین دچار مشکلاتی مانند سردرد یا دندان درد شوید و نیاز به مسکن پیدا کنید. با وجود آنکه توصیه می‌شود برای رفع چنین دردهایی تا حد امکان از روش‌های غیردارویی مثل ماساژ استحمام و یا تنفس هوای آزاد استفاده کنید، با این حال گاهی نیاز به استفاده از مسکن میشود.

خبر خوب این است که ما لیستی به عنوان مسکن مجاز در بارداری داریم که استامینوفن ساده یکی از این گزینه‌هاست که در لیست داروهای گروه a در بارداری قرار دارد. اما باید توجه داشته باشید که بسیاری از مسکن‌ها در این دوران خطرناک هستند. به ویژه مسکن‌هایی که دارای مواد مخدرند مانند استامینوفن کدئین.

همچنین در مورد مصرف بعضی مسکن‌ها مثل ایبوپروفن و ناپروکسن نیز اختلافاتی وجود دارد بسیاری مصرف آن را در سه ماهه اول بارداری خطرناک می‌دانند. بعضی دیگر نیز معتقدند که مصرف آن در سه ماهه دوم و سوم بارداری نیز می‌توانند منجر به کاهش مایع آمنیوتیک شود و در نتیجه خطرناک است. قبل از مصرف هرگونه مسکن بهتر است با پزشک خود مشورت کنید به ویژه اگر در گروه بارداری پرخطر قرار دارید. در دوران شیردهی نیز مادران شیرده نباید از هر مسکنی استفاده کنند و در نتیجه در این دوران نیز باید مصرف دارو با مشورت پزشک انجام شود.

* برای اطلاع از لیست داروهای مجاز در شیردهی کلیک کنید

آسپرین

یکی از داروهایی که استفاده از آن در طول بارداری ممنوع است آسپرین است. استفاده از آسپرین برای درمان مشکلات ساده مانند سردرد به هیچ عنوان در طول بارداری توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین داشته باشد.

با این حال این دارو در طبقه بندی دارویی در دسته ایکس که کاملاً ممنوع است قرار ندارد  بلکه از داروهایی است که می‌توان در بعضی موارد از مزایای بالقوه آن نیز استفاده کرد. به عنوان مثال پزشک ممکن است برای زنان مبتلا به پره اکلامپسی یا فشار خون بالا، دارای سابقه سقط جنین و یا دارای لخته خون از آسپرین برای درمان استفاده کند. اما توجه داشته باشید که دوز آسپرین باید حتماً توسط پزشک تجویز شود و به هیچ عنوان نباید به صورت خودسرانه مصرف شود. بنابراین در صورتی که مشکلات بالا را ندارید این دارو نیز در لیست داروهای ممنوع در بارداری قرار می‌گیرد.

بعضی آنتی بیوتیک‌ها

آنتی بیوتیک‌ها گروه‌هایی از داروهایی‌ هستند که برای درمان انواع عفونت استفاده می‌شوند. آنتی بیوتیک یک داروی خاص نیست و طیف گسترده‌ای از داروها را شامل می‌شود که مواد تشکیل دهنده و در نتیجه قدرت تاثیرگذاری متفاوتی دارند. ممکن است به دلایل مختلف شما در طول بارداری نیاز به مصرف آنتی بیوتیک پیدا کنید مانند زمانی که دچار عفونت دهانه واژن شده باشید.

در این زمان تنها پزشک است که می‌تواند آنتی بیوتیک مناسب با توجه به سن بارداری و وضعیت عفونتی شما تجویز کند.اما به طور کلی توصیه می‌شود که زنان باردار از مصرف آنتی بیوتیک در دوران بارداری خودداری کنند. مگر آنکه پزشک آن را برایشان تجویز کند. از بعضی از آنتی بیوتیک‌های خطرناک در دوره بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استرپتومایسین
• آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلینی
• جنتامایسین
• داکسی سایکلین
• فلوکونازول

بعضی از داروهای ضد تشنج

صرع و تشنج از مشکلاتی هستند که بعضی زنان از قبل از بارداری با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند و از این رو ممکن است نیاز به مصرف دارو داشته باشند. در حالی که بعضی گزینه‌های ضد صرع و تشنج برای بارداری محدودیتی ندارد با این حال طیف گسترده از داروها در این دسته می‌تواند برای مادر جنین خطرناک باشد.

از جمله داروهای ضد تشنج خطرناک در دوره بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گاباپنتین
• اکسکاربازپین
• پره گابالین
• لاموتریژین 
•  لوتیراستام
• فنوباربیتال
• توپیرامات 
•  زونیسامید
• دیازپام 
•  کلونازپام

پزشکان به زنانی که مشکلات صرع و تشنج دارند توصیه می‌کنند قبل از بارداری برای تغییر داروهای خود و یا یادگیری روش‌های کنترل این مشکل اقدام کنند.

بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز یا MAOI 

این دارو که برای درمان افسردگی‌های شدید تجویز می‌شود در لیست داروهای ممنوع در بارداری قرار دارد. اما به طور کلی این دارو حتی در دوران‌های غیر از دوران بارداری نیز جزو داروهای پرخطر و پر عوارض محسوب می‌شود و از آنجایی که کنترل در بارداری شدیدتر است لذا به هیچ عنوان نباید از این دارو در طول این دوران استفاده کنیم.

مصرف این گروه دارویی می‌تواند عوارض جبران ناپذیری برای جنین به همراه داشته باشد. افسردگی یکی از مشکلاتی است که به دلیل تغییرات هورمونی ممکن است در دوران بارداری تشدید شود. بنابراین اگر با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید توصیه می‌شود برای استفاده از روش‌های درمانی جایگزین با پزشک مشورت کنید.

داروهای فشار خون

متاسفانه فشار خون یکی از مشکلات بسیار شایعی است که به دلیل سبک زندگی ناسالم امروزی در افراد رواج دارد. با این حال فشار خون می‌تواند تحت تاثیر بعضی شرایط حتی بدتر نیز شود یکی از این شرایط بارداری است. فشار خون بالا در بارداری می‌تواند مشکلات بسیار جدی از جمله زایمان زودرس و سقط جنین داشته باشد.

روش‌های غیر دارویی زیادی از جمله اصلاح روش تغذیه‌ای می‌تواند به کنترل فشار خون در طول بارداری کمک کند. با این حال ممکن است با توجه به نظر پزشک به مصرف بعضی داروها نیز نیاز شود.

پزشک با توجه به شرایط و وضعیت بارداری شما می‌تواند از بعضی گزینه‌های دارویی استفاده کند. اما توجه داشته باشید اگر قبل از بارداری فشار خون داشتید و داروی خاصی مصرف می‌کردید به این معنی نیست که می‌توانید در دوران بارداری نیز به مصرف آن ادامه دهید. بعضی از داروهای کاهنده فشار خون در لیست داروهای ممنوع در بارداری قرار دارند و می‌توانند خطرات جبران ناپذیری برای جنین و مادر داشته باشند. از جمله داروهای ممنوع فشار خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ARB (مانند والسارتان، لوزارتان و…)
• DRI (مانند Aliskiren)
• ACEI (مانند کاپتوپریل، انالاپریل، لیزینوپریل و

وارفارین

وارفارین یکی از داروهای ضد انعقادی است که برای افرادی که دارای مشکلات قلبی و ریوی هستند تجویز می‌شود. اما متاسفانه این دارو از جفت عبور می‌کند و می‌تواند منجر به بروز نقایص مادرزادی در جنین شود. همچنین خطر خونریزی و سقط جنین را نیز افزایش می‌دهد بنابراین در لیست داروهای ممنوع در بارداری قرار دارد.

با این حال اگر فرد قبل از بارداری عمل قلب داشته ممکن است پزشک دوزهای مشخصی از این دارو را تجویز کند. مصرف خودسرانه این دارو اکیداً ممنوع است.

داروهای گیاهی

با وجود آنکه گیاهان دارویی می‌توانند خواص درمانی بسیار زیادی داشته باشند اما متاسفانه تحقیقات انجام شده در زمینه خطرآفرینی آنها برای مادر و جنین محدود است. و شناخت کافی در مورد اثراتی که می‌توانند داشته باشند وجود ندارد. از این رو توصیه می‌شود از مصرف گیاهان دارویی در طول بارداری خودداری کنید.

اگر تصادفاً از داروهای ممنوع استفاده کنیم چه می‌شود؟

به محض اینکه از بارداری خود مطلع شدید باید در مورد مصرف داروها بسیار هوشیارانه عمل کنید. بعضی از داروها می‌توانند برای شما و جنین بسیار خطرناک باشند و حتی دوزهای پایین آنها منجر به خطرات جبران ناپذیر شود.

برخی دیگر می‌توانند خطرات کمتری داشته باشند و بیشتر جنبه احتیاطی داشته باشند. نکته مهم این است که در دوران بارداری به هیچ عنوان نباید هیچ دارویی را به صورت خودسرانه مصرف کنید.

بسته به قدرت دارو اینکه برای چه کاربردی استفاده می‌شود و میزان دوزی که مصرف کرده اید خطرات ناشی از مصرف می‌تواند متفاوت باشد و از افزایش فشار خون خونریزی تا زایمان زودرس سقط جنین و مرده‌زایی متغیر باشد.

اگر تصادفاً داروی اشتباهی را مصرف کردید یا در مصرف یک دارو دوز مناسب را رعایت نکردید سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.

گزینه‌های جایگزین داروهای ممنوع

به طور کلی دارودرمانی در دوران بارداری پیشنهاد نمی‌شود مگر آنکه احتیاج فوری و واجب به آن داشته باشید. حتی در این شرایط نیز داروها باید توسط پزشک تجویز شوند زیرا نوع دارو و دوز آن بسیار اهمیت دارد.

توجه داشته باشید که استفاده بیش از اندازه حتی از داروهای مجاز بارداری با داروهای ممنوعه بارداری فرقی ندارد و می‌تواند اثرات خطرناکی برای شما و جنین داشته باشد.

ترجیح متخصصین این است که در دوران بارداری مادران باردار و حتی بعد از آن زنان شیرده از روش‌های غیر دارویی برای رفع مشکلات خود استفاده کنند. روش‌هایی مانند تغییر در سبک تغذیه، داشتن تحرک کافی، داشتن استراحت کافی، ماساژ درمانی، استحمام و دیگر روش‌های کم خطر.

بنابراین سعی کنید اگر مشکل شما بیش از حد آزاردهنده نیست یا خطری برای خودتان و جنین ندارد از این روش‌ها کمک بگیرید. در غیر صورت برای رفع مشکل خود حتماً به پزشک مراجعه کنید تا از مصرف لیست داروهای ممنوع در بارداری خودداری شود.