واکسن چهار ماهگی نوزاد و مراقبت‌های لازم

واکسن چهار ماهگی، سومین نوبت در جدول واکسیناسیون نوزاد است. در این نوبت، واکسن پنتاوالان یا پنج‌گانه (سیاه سرفه، دیفتری، کزاز، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفولانزا) و قطره خوراکی فلج اطفال، روتاویروس و واکسن تزریقی فلج اطفال به همراه واکسن پنوموکوک دریافت می‌شود. این واکسن می‌تواند باعث علائمی همچون تب و بی‌اشتهایی نوزاد شود. در ادامه بیشتر در مورد عوارض واکسن ۴ ماهگی نوزاد و ممنوعیت آن توضیح خواهیم داد.

پادکست خلاصه مقاله واکسن چهار ماهگی:

با نصب اپلیکیشن گهواره، قد و وزن کودک خود را روی نمودار بررسی کنید و از رشد مناسبش اطمینان یابید. روزانه متناسب با سن کودکتان ، پیام‌های مشاوره‌ تخصصی دریافت کنید و با توصیه‌های تغذیه‌ای و دستور پخت‌های مناسب، تغذیه سالم‌تری برای او فراهم کنید. همچنین، با بازی‌های مناسب و آزمون‌های دوره‌ای به تقویت هوش و مهارت‌های فرزندتان کمک کنید.

علت واکسن زدن به نوزاد چیست؟

واکسیناسیون نوزاد به دلایل زیادی انجام می‌شود. پس از تامین آب سالم، واکسیناسیون بیش‌ترین نقش را در کاهش مرگ‌ و‌میر و رشد جمعیت داشته است. واکسن حاوی میکروب بیماری‌زای کشته‌شده، ضعیف شده یا جزئی از آن میکروب است. گاهی با تزریق یک دوز واکسن، تا آخر عمر یا سال‌های زیادی بدن نسبت به آن عامل بیماری‌زا مقاوم می‌شود. اما گاهی نیاز به تکرار دوز وجود دارد. بیماری‌های کشنده‌ای وجود دارند که با دریافت واکسن، کودک نسبت به آن‌ها ایمن می‌شود. درمورد این‌که واکسن‌ چهار ماهگی چیست، در ادامه این مقاله بیشتر توضیح خواهیم داد.

* مقاله علایم تشنج در نوزادان را مطالعه کنید.

با اپلیکیشن گهواره، هر هفته در جریان تغییرات و نیازهای کودکت قرار بگیر.هر روز یک پیام مشاور متناسب با سن کودکت دریافت کن. قد و وزن کودکت رو هر ماه وارد کن تا بهت بگیم رشد کودکت مناسب هست یا نه.

نصب اپلیکیشن گهواره

واکسن چهار ماهگی نوزاد شامل چه مواردی است؟

در جواب این سوال، باید گفت تا قبل از سال 1393 واکسن چهار ماهگی با چیزی که الان در دستور کار قرار دارد، متفاوت بود. در آن زمان واکسن چهار ماهگی شامل واکسن ثلاث (سیاه‌سرفه، دیفتری، کزاز)، هپاتیت B و قطره فلج اطفال بود. اکنون واکسن چهار ماهگی شامل واکسن پنج‌ گانه (دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، هپاتیت B و هموفیلوس آنفولانزا)، قطره خوراکی فلج اطفال و واکسن تزریقی فلج اطفال است. 

• واکسن سیاه‌سرفه، واکسن پنوموکوک و روتاویروس؛ از اجزا واکسن پنج‌گانه هستند که به چند دوز برای ایمنی‌زایی نیاز دارد. سیاه سرفه یک بیماری تنفسی بسیار مسری است که عامل آن بوردتلا پرتوزیس است. این بیماری برای کودکان زیر یک ‌سال می‌تواند کشنده باشد.
• واکسن دیفتری، یکی از اجزا واکسن پنج‌گانه است که به چند دوز برای ایمنی‌زایی نیاز دارد. عامل  بیماری دیفتری، کورینه باکتریوم دیفتریه است. در این بیماری انتهای حلق و گلو عفونی شده و حتی می‌تواند باعث سختی در تنفس شود. 

* مقاله درجه تب زیر بغل نوزاد چند باید باشد را مطالعه کنید.

• واکسن کزاز، یکی از اجزای واکسن پنج‌گانه است که پس از دریافت دوز چهارگانه تکمیل می‌شود. عامل بیماری کزاز، کلستریدیوم تتانی است که باعث اسپاسم و گرفتگی در عضلات بدن به‌خصوص فک شده و نهایتاً منجر به فوت بیمار می‌شود.
• واکسن هپاتیت B یکی از اجزای واکسن پنج‌گانه محسوب می‌شود. این بیماری توسط ویروس هپاتیت B ایجاد می‌شود. دریافت سه نوبت از این واکسن حداقل تا ۱۰ سال و در بسیاری از موارد برای مدت طولانی‌تری ایمنی ایجاد می‌کند.
• واکسن هموفیلوس آنفولانزا، یکی دیگر از اجزای واکسن پنج‌‌گانه است. باکتری هموفیلوس آنفولانزا عامل بیماری‌هایی چون مننژیت (التهاب پرده اطراف مغز و نخاع)، باکتریمی (پخش‌شدن عفونت خون) و پنومونی (عفونت بافت ریه) است. 

واکسن فلج اطفال که به یکی از دو صورت زیر دریافت می‌شود:

1. قطره فلج اطفال نوعی واکسن خوراکی حاوی ویروس پولیو ضعیف‌شده است که برای پیشگیری از بیماری فلج اطفال تجویز می‌شود. این بیماری توسط ویروس پولیو ایجاد شده و می‌تواند درجاتی از فلج شل اندام‌ها، به‌ویژه پاها، را به همراه داشته باشد. واکسن خوراکی فلج اطفال به‌صورت قطره‌ای در دهان کودک چکانده می‌شود.
2. تزریق واکسن فلج اطفال؛ این واکسن حاوی ویروس کشته ‌شده است.

واکسن پنوموکوک، که در برنامه واکسیناسیون کشوری به شکل ۱۰ ظرفیتی تزریق می‌شود، ایمنی بدن را در برابر ۱۰ نوع خطرناک از باکتری پنوموکوک تقویت می‌کند. این باکتری عامل بروز بیماری‌هایی همچون مننژیت، آبسه و عفونت‌های شدید ریوی است.

واکسن خوراکی روتاویروس که برای پیشگیری از شایع‌ترین عامل اسهال شدید در کودکان زیر ۵ سال به برنامه واکسیناسیون کشوری اضافه شده، حاوی ویروس زنده ضعیف‌شده است. برخلاف واکسن خوراکی فلج اطفال، در صورت استفراغ کودک کمتر از نیم ساعت پس از دریافت واکسن، نیازی به تکرار دوز نیست.

به دلیل چند گانه بودن این واکسن یکی از سخت‌ترین واکسن نوزاد محسوب می‌شود. محل تزریق تمام این واکسن‌ها، عضله ران است، به‌جز واکسن پنوموکوک که در بازو و به صورت زیرجلدی یا عضلانی تزریق می‌شود.

*مقاله شربت تب بر کودکانرا مطالعه کنید.

عوارض واکسن چهار ماهگی در نوزادان کدامند؟

عوارض واکسن 4 ماهگی نوزاد مانند هر واکسن دیگری مشتمل بر عوارض ناشی از تزریق است. این عوارض گاهی از همان روز تزریق یا روز بعد از آن ایجاد شده و تا پنج روز می‌توانند ادامه داشته باشند. عوارض پس از تزریق عبارتند از:

• تب (از تب خفیف تا تب بالا)؛ واکسن چهار ماهگی و تب ارتباط نزدیکی با هم دارند. از همین رو دمای طبیعی بدن نوزاد بعد از واکسن کمی بالاتر از حد عادی است. اغلب تب در واکسن چهار ماهگی، بیش‌تر از 38 درجه نمی‌شود؛
• قرمز‌شدن و تورم در ناحیه تزریق‌شده؛
• بی‌اشتهایی؛
• گریه فراوان؛
• دل‌درد؛
• حالت تهوع و استفراغ؛ استفراغ بعد از واکسن چهار ماهگی، ممکن است پیش بیاید. درصورت تداوم آن از پزشک کمک بگیرید؛
• تورم غدد لنفاوی؛
• احساس ناراحتی؛
• خواب‌آلودگی.

عوارض واکسن چهار ماهگی نوزاد گاهی خطرناک می‌شود. مانند هر واکسن دیگری، نوزاد ممکن است نسبت به واکسن چهار ماهگی واکنش خیلی شدید نشان دهد. این عارضه که شوک آنافیلاکسی نامیده می‌شود، بسیار نادر است. شوک آنافیلاکسی در فاصله چند دقیقه تا چند ساعت پس از تزریق واکسن رخ می‌دهد. از همین رو بهتر است تا نیم ‌ساعت پس از دریافت واکسن، در درمانگاه بمانید. نشانه‌های بروز شوک آنافیلاکسی عبارتند از:

• سختی در نفس ‌کشیدن؛
• قرمز شدن پوست کودک؛
• کهیر زدن؛
• بی‌حالی شدید کودک.

درچه صورت پس از دریافت واکسن چهار ماهگی حتما به دکتر مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده علائم شوک آنافیلاکسی یا علائم زیر در کودکتان، هر چه سریعتر به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.

• تب بالاتر از 40‌ درجه؛
• صدای نامعمول حین دم و بازدم؛
• رنگ پریدگی؛
• تشنج؛
• کودک خیلی سریع‌تر از حد معمول نفس بکشد.

*مقاله واکسن آبله مرغان در چند ماهگی تزریق می‌شود را مطالعه کنید.

ممنوعیت‌های واکسن چهار ماهگی در نوزادان

گروهی از کودکان، ممنوعیت دریافت واکسن چهار ماهگی را دارند. واکسیناسیون نوزادان و کودکان با شرایط ویژه همیشه مدنظر وزارت بهداشت بوده است. 

• کودکان با سابقه حساسیت شدید مثل آنافیلاکسی به دوزهای قبلی واکسن، ممنوعیت دریافت واکسن را دارند.
• کودکانی با بیماری خودایمنی، بیماری‌های نقص ایمنی و خود ایمنی نمی‌توانند از واکسن‌های حاوی ویروس زنده (مثل فلج اطفال خوراکی) استفاده کنند.
• نوزادانی که در خانواده‌شان فردی مبتلا به نقص ایمنی است باید تا زمانی که وجود نقص ایمنی در آن‌ها رد شود، از زدن واکسن‌های حاوی ویروس زنده خودداری کنند.
• کودکانی که تب بالا دارند. در این شرایط والدین باید صبر کنند تا تب نوزاد پایین بیاید.
• کودکانی که تشنج کنترل‌نشده، صرع و بیماری پیشرونده مغزی دارند نباید تا زمان شروع درمان، واکسن سیاه‌سرفه دریافت کنند.
• کودکانی که در تماس مستقیم با فرد مبتلا به نقص ایمنی هستند، واکسن فلج اطفال خوراکی را نباید دریافت کنند و لازم است از نوع تزریقی آن‌ استفاده کنند.

تصورات غلط برای ممنوعیت دریافت واکسن چهار ماهگی

باورهای نادرستی برای ممنوعیت دریافت واکسیناسیون نوزاد، در بین والدین وجود دارد. موارد زیر نمی‌توانند سبب عدم دریافت واکسن چهار ماهگی شوند:

• بیماری عفونی که اخیراً کودک به آن مبتلا شده است؛
• تب خفیف؛
• گذراندن دوره نقاهت یک بیماری؛
• دریافت آنتی بیوتیک؛
• نارس‌بودن شیرخوار یا وزن کم هنگام تولد؛
• سابقه حساسیت خفیف به یکی از اجزا واکسن؛
• تغذیه با شیر مادر یا سوء تغذیه؛
• ابتلا به زردی در دوره نوزادی؛
• سابقه وجود نوزاد با سندروم مرگ ناگهانی نوزاد در خانواده؛
• سابقه تشنج در خانواده؛
• ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی، کلیوی و متابولیک؛
• اختلالات عصبی غیر پیشرونده مثل سندروم داون و CP.

وجود صرع کنترل‌شده به ‌مدت سه ‌ماه، فلج مغزی، تاخیر تکاملی، اختلالات عصبی در خانواده و حملات ریسه، دلیلی بر عدم دریافت واکسن سیاه‌سرفه نیستند. کودکانی که به هر دلیل نمی‌توانند واکسن سیاه‌سرفه را دریافت کنند، باید چهار واکسن دیگر در واکسن‌های پنج گانه را تزریق کنند.

*مقاله درمان سفت شدن جای واکسن 4 ماهگی را مطالعه کنید.

کاهش درد و پایین آوردن تب نوزاد بعد از واکسن چهار ماهگی

برای انجام واکسیناسیون نوزاد، بهتر است مواردی را مد نظر داشت. بسیاری از مادران این سوال را می‌پرسند که «آیا واکسن چهار ماهگی سخته؟» در جواب باید گفت، نوزادان در این سن، تحمل درد و فشار را ندارند و گریه و بی‌قراری پس از دریافت واکسن طبیعی است. با انجام راهکارهایی، می‌توان ناراحتی پس از دریافت واکسن را کاهش داد. مراقبت واکسن چهار ماهگی به دو دسته مراقبت‌های قبل از دریافت و پس از دریافت واکسن تقسیم می‌شود.

مراقبت‌های قبل از دریافت واکسن چهار ماهگی

• برای آرام ‌کردن کودک خود از زور و فشار استفاده نکنید.
• یکی از اسباب‌بازی‌های کودک را با خود به درمانگاه ببرید.
• واکسن بهتر است در آغوش مادر به کودک تزریق شود (با کمک کادر درمان کودک را به‌درستی در آغوش بگیرید و مطمئن شوید پاهایش را تکان نمی‌دهد).
• تماس بدنی کافی با کودک ایجاد کنید.
• با بازی ‌کردن، سر کودک خود را گرم کنید.
• قبل از دریافت واکسن، محل را ماساژ دهید.
• تاکید می‌شود که قبل از واکسیناسیون، استامینوفن و تب‌بر استفاده نکنید.

مراقبت‌های پس از دریافت واکسن چهار ماهگی

• پس از دریافت واکسن، می‌توانید از کمپرس سرد برای کاهش درد و التهاب استفاده کنید.
• درصورت تب، درد و بی‌قراری زیاد کودک، می‌توانید از قطره استامینوفن با دوز مناسب استفاده کنید. قطره را هر شش یا چهار ساعت یک‌بار و حداکثر 6-5 بار در 24 ساعت می‌توان استفاده کرددوز قطره استامینوفن قبل و بعد از واکسن در مقاله دیگری ذکر شده است. همچنین می توانید از روشهای ساده تری مانند پایین آوردن تب کودک با گلاب نیز استفاده کنید.
• اگر تا نیم‌ساعت پس از دریافت واکسن فلج اطفال خوراکی کودک استفراغ کرد دوز باید تکرار شود. ولی واکسن خوراکی روتا ویروس نیاز به تکرار ندارد.
• از پوشاندن لباس تنگ تا چند روز پس از دریافت واکسن به کودک خودداری کنید.
• شستن کودک و استحمام بعد از واکسن‌ چهار ماهگی منعی ندارد. ( به مقاله استحمام نوزاد بعد از واکسن مراجعه نمایید)

درصورت تاخیر در واکسن چهار ماهگی چه باید کرد؟

اگر به هر دلیل واکسن چهار ماهگی نوزادتان با تاخیر مواجه شد، هر چه سریع‌تر برای واکسیناسیون نوزادتان اقدام کنید. ممکن است تاریخ واکسن‌های بعدی نیز جابه‌جا شود.

در انتها، ذکر این نکته الزامی است که شرایط کنونی و پاندمی کرونا نباید سبب غفلت شما از واکسیناسیون به‌موقع کودکتان شود. با رعایت نکات بهداشتی، به محل‌های تعیین‌شده دریافت واکسن مراجعه کنید.