حساسیت کودک به پروتئین گاوی | علت، علائم و درمان آن
به پاسخ بیش‌از‌حد سیستم ایمنی بدن به موادی که معمولا واکنشی به آنها نشان نمی‌د‌هد، آلرژی یا حساسیت گفته میشود. هنگاهی که آلرژی در‌پی مصرف ماده‌غذایی رخ دهد، آلرژی غذایی خوانده میشود که شیوع آن در بین کودکان زیر پنج سال 5 % است. حساسیت به پروتئین گاوی که بیشتر تحت عنوان حساسیت به پروتئین شیر گاو یا (Cow’s milk protein allergy (CMPA شناخته میشود، رایج‌ترین آلرژی غذایی در بین شیر‌خواران است. با توجه به شیوع نسبتا زیاد این آلرژی در کودکان و نگرانی‌های والدین، در ادامه به رایج‌ترین سوالات درباره حساسیت کودک به پروتئین گاوی پاسخ خواهیم داد.
علت حساسیت کودک به پروتئین گاوی
حساسیت کودک به پروتئین گاوی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به طور غیرطبیعی نسبت به پروتئین موجود در شیر گاو و برخی حیوانات دیگر واکنش دهد. به این‌معنی که بدن، پروتئین موجود در شیر گاو را به عنوان یک ماده مضر و بیگانه تلقی کرده و به آن حمله می‌کند. این واکنش ایمنی می‌تواند به معده و روده کودک آسیب برساند. این بیماری معمولاً در شیر‌خواران زیر یک سال مشاهده میشود.
عوامل ایجاد کننده حساسیت به پروتئین شیر گاو در کودک
برخی از عوامل ممکن است خطر ابتلا به حساسیت کودک به پروتئین گاوی را افزایش دهد:
- سایر آلرژی‌ها: بسیاری از کودکانی که به شیر حساسیت دارند، آلرژی دیگری نیز دارند. آلرژی به شیر ممکن است قبل از سایر آلرژی‌ها خود را نشان دهد.
- درماتیت آتوپیک: کودکانی که به درماتیت آتوپیک مبتلا هستند - یک التهاب مزمن و پوستی در پوست است - به احتمال زیاد دچار آلرژی غذایی می‌شوند.
- سابقه خانوادگی: اگر والدین آلرژی غذایی یا نوع دیگری از آلرژی یا بیماری آلرژیک - مانند تب یونجه، آسم، کهیر یا اگزما – داشته باشند، خطر ابتلا به آلرژی غذایی در فرزندشان افزایش می‌یابد.
- سن: حساسیت به شیر در کودکان شایع‌تر است. با افزایش سن، سیستم گوارش آنها بالغ میشود و بدن آنها نسبت به پروتئین شیر گاو واکنش کمتری نشان می‌دهد.
علائم حساسیت کودک به پروتئین گاوی
علائم حساسیت کودک به پروتئین گاوی، از فرد به فرد متفاوت است و می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت بعد از آن‌که مادر یا فرزند شیر می‌نوشد یا محصولات لبنی را مصرف می‌کنید، بروز کند.
علائم فوری آلرژی به شیر شامل موارد زیر است:
- کهیر
- خس خس سینه
- احساس خارش یا سوزش در اطراف لب یا دهان
- تورم لب، زبان یا گلو
- سرفه یا تنگی نفس
- استفراغ
علائم و نشانه‌هایی که ممکن است زمان بیشتری بعد از مصرف بروز پیدا کنند؛ عبارتند از:
- مدفوع شل یا اسهال از انواع شکل مدفوع نوزادان، که ممکن است حاوی رگه‌های خون باشد.
- گرفتگی شکم و دل‌درد
- آبریزش بینی نوزاد
- چشمان اشک‌آلود
نکته:
معمولاً شایع‌ترین علامت برای حساسیت کودک به پروتئین گاوی، وجود رگه‌های خونی در موفوع است.
یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در تشخیص انواع آلرژی غذایی از جمله حساسیت کودک به پروتئین گاوی، حرف‌های شما به عنوان مادر و مراقب اصلی کودک است. گزارش شما از مواد‌غذایی مصرفی کودک، علائمی که بعد از خوردن آنها نشان می‌دهد و زمان و شدت این علائم به تشخیص آلرژی غذایی کودک شما و نوع آن بسیار کمک می‌کند.
علاوه‌بر علائم مذکور؛ ممکن است کودک چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف ماده‌غذایی، دچار مجموعه علائمی موسوم به شوک آنافیلاکسی شود. در این شرایط باید با اورژانس تماس گرفته و فرزند خود را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانید. علائم شوک آنافیلاکسی عبارت‌اند از:
- افت هوشیاری کودک
- کبود یا کمرنگ شدن پوست کودک
- تنگی نفس شدید
- کهیر یا اگزمای شدید و گسترده
- تورم شدید لب یا زبان به‌طوری‌که راه تنفسی نوزاد را مسدود کند
- درد قفسه سینه
نکته: توجه کنید که کودکان در پاسخ به حساسیت پیش آمده در شرایط اورژانسی واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهند و ممکن است صرفا دستشان را در دهانشان بگذارند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما غذا نمی‌خورد، مکررا خسته یا بی‌حال است، تب دارد، دچار استفراغ شدید یا اسهال شده است، کاهش وزن داشته و همچنین به صورت مرتب در مدفوعش خون دیده میشود، به متخصص کودکان مراجعه کنید و ایشان در صورت نیاز شما را به پزشک فوق‌تخصص گوارش کودکان یا آسم و آلرژی ارجاع می‌دهد.
روش‌های تشخیص حساسیت به پروتئین شیر گاو
در تشخیص حساسیت کودک به پروتئین گاوی، شما به عنوان والدین شیرخوار نقش اصلی را ایفا می‌کنید. درباره موارد زیر دقت کنید و حتما به پزشک متخصص اطفال خود درباره آن بگویید:
- وجود رگه‌های خونی در مدفوع کودک
- مدفوع ممکن است حالت اسهالی یا شل داشته باشد.
- سابقه خانوادگی ابتلا به نوعی از آلرژی
- روی پوستش جوش‌های قرمز رنگ یا دانه‌های عجیبی زده باشد.
- شیر از دهان کودکتان برمی‌گردد یا نشانه‌های رفلاکس یا نشانه‌های رفلاکس پنهان نوزاد وجود دارد.
فرزندتان بیشتر از حد انتظار بی‌قرار است و دل پیچه‌های مکرر دارد؟
اگر پزشک با اطلاعات دریافتی از شما و معاینات خود، به این شک کند که کودک شما دچار حساسیت به پروتئین شیر گاو است؛ از شما می‌خواهد تا شیر، حتی شیر مادر را از تغذیه نوزاد حذف کنید. یا شیرخشک فعلی را عوض کنید تا ببیند که آیا علائم برطرف میشود یا خیر. پس از1 تا 2 هفته رژیم غذایی بدون شیر گاو، متخصص اطفال مجدداً شیر گاو را به رژیم غذایی بر‌می‌گرداند و با مشاهده علائم کودک، درباره نحوه تغذیه کودک شما تصمیم می‌گیرد.
اما چرا 1 تا 2 هفته؟ پروتئین‌های غذایی که مادر مصرف می‌کند، در طی 3 تا 6 ساعت بعد از مصرف در شیر مادر ظاهر میشود و می‌تواند تا 2 هفته باقی بماند. به همین علت برای اینکه آزمایشی که با حذف شیر از رژیم غذایی انجام می‌دهیم مطمئن باشد، باید این حذف 1 تا 2 هفته ادامه داشته باشد.
سایر آزمایشات درخواستی پزشک متخصص اطفال برای کودک شما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش خون برای فاکتور‌های خونی و ایمونولوژی
- آزمایش موفوع
- تست پوستی پریک
ارتباط رفلاکس با حساسیت به پروتئین شیر گاو
رفلاکس و حساسیت کودک به پروتئین گاوی، هر دو از بیماری‌های شایع در شیر‌خواران هستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این دو بیماری با هم ارتباط داشته و رفلاکس به عنوان عارضه‌ای از حساسیت به پروتئین شیر گاو خود را نشان می‌دهد. معمولاً با پایان‌یافتن حساسیت به پروتئین شیر گاو، رفلاکس نیز بهبود می‌یاید. اگر رفلاکس برای کودکتان بسیار آزاردهنده است، به پزشک اطلاع دهید و او در صورت نیاز برای کودکتان دارو تجویز می‌کند.
حساسیت به شیر یا عدم تحمل لاکتوز؟
حساسیت به شیرگاو و خصوصا حساسیت کودک به پروتئین گاوی، نباید با عدم تحمل لاکتوز اشتباه شود. لاکتور قند موجود در شیر است. بدن کودک به صورت ارثی یا اکتسابی ممکن است فاقد آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز، یعنی لاکتاز باشد. در نتیجه این قند هضم نشده و علائمی مشابه با حساسیت به پروتئین شیر گاو ایجاد می‌کند. با این‌وجود روند درمان و برنامه غذایی کاملا متفاوتی خواهند داشت. شما با امتحان کردن شیر‌های بدون لاکتوز که به آسانی در دسترس است متوجه خواهیدشد که کودک شما از کدام یک رنج می‌برد. البته بروز عدم تحمل لاکتوز بیشتر در بزرگسالی است و در کودکان حساسیت به پروتئین شیر رایج‌تر است
نگران نباشید! هنگام مراجعه به پزشک متخصص اطفال، او با پرسیدن سوالات و انجام آزمایشاتی، این دو بیماری را از هم افتراق خواهد داد.
درمان کودکان مبتلا به حساسیت پروتئین گاوی
بهترین راه درمانی برای آلرژی غذایی پرهیز از مصرف مواد‌غذایی آلرژی‌زا است. در بیشتر موارد حساسیت به پروتئین شیر گاو تا یک سالگی و نهایتا تا سه سالگی از بین می‌رود.
از آن‌جا که بهترین تغذیه برای کودک شیر مادر است؛ برای درمان، پزشک متخصص اطفال به مادر توصیه می‌کند تا لبنیات را از رژیم غذایی خود حذف کند، البته مادر باید از پزشک سوال کند که چگونه پس از حذف لبنیات می‌تواند کلسیم و مواد مغذی کافی را دریافت کند و گاهی ممکن است نیاز به مکمل‌های حاوی کلسیم باشد.
این منع مصرف علاوه بر شیر، محصولات لبنی تولید شده از شیر مانند ماست، دوغ، پنیر، خامه، کره، بستنی و نیز سایر محصولات غذایی که در آنها از شیرخشک و یا پودر آب پنیر استفاده شده را نیز شامل میشود. در برخی موارد این بیماری، حساسیت به پروتئین موجود در گوشت گاو و یا گوساله را نیز شامل میشود که به مراتب رژیم غذایی سخت‌تری را میطلبد.
پس از شروع غذای کمکی نیز، رژیم غذایی کودک باید فاقد انواع محصولات لبنی با شیر گاو باشد. پزشک متخصص کودک شما حتما انواع جایگزینی را معرفی خواهد کرد و جای هیچ نگرانی نمی‌باشد.
شیرخشک‌های مناسب برای حساسیت به پروتئین گاوی
اگر نوزاد شیرخوار از شیر خشک تغذیه می‌کند، متخصص اطفال تعویض شیر خشک را توصیه می‌کند. از آنجایی که بسیاری از نوزادان دچار آلرژی به شیر، به سویا و شیر بز نیز حساسیت دارند، متخصص اطفال شیر خشک هیدرولیز شده را پیشنهاد می‌دهد که پروتئین‌های شیر موجود در آن شکسته شده است و کمتر باعث واکنش آلرژیک میشود. به طور کلی در پاسخ به این سوال که " چه شیر خشکی استفاده شود، بهتر است؟" و در مورد راهنمای خرید شیر خشک می‌توان شیر خشک‌های زیر را معرفی کرد:
- شیر خشک بر پایه پروتئین سویا: این نوع از شیر خشک از پروتئین سویا ساخته می شود. متاسفانه طبق گفته بنیاد آسم و آلرژی آمریکا، بین 8 تا 14 % از نوزادان مبتلا به حساسیت به شیر گاو، به سویا نیز واکنش نشان می‌دهند.
- شیرخشک هیدرولیز شده کامل: شیر خشک هیدرولیز شده معمولاً نخستین انتخاب برای درمان این حساسیت است؛ با این حال برخی کودکان به این محصول نیز واکنش نشان می‌دهند. در این نوع از شیر خشک، پروتئین شیر گاو را به ذرات بسیار ریز خرد می‌کنند تا حساسیت کمتر شود.
- شیر خشک بر پایه آمینواسید: کودکانی که قادر به تحمل فرمول هیدرولیز نیستند ممکن است با مصرف شیر خشک بر پایه اسیدآمینه عملکرد خوبی داشته باشند. این نوع شیر خشک از آمینواسید یا پروتئین در ساده‌ترین شکل ساخته شده-است. تقریباً در تمام موارد حساسیت کودک به پروتئین گاوی و سویا، کودک می‌تواند شیر خشک بر پایه آمینواسید را تحمل کند.
روزانه پیام مشاور، متناسب با سن کودکتون دریافت کنین. 
سوالاتتون رو از مامانای با تجربه بپرسین.
با بازیهایی که به رشد هوش و خلاقیت فرزندتون کمک میکنه آشنا بشین.