کم خونی در بارداری - علت، علائم، درمان و تاثیر بر جنین

دوران بارداری، با سختی‌ها و مشکلات خاص خود همراه است. بسیاری از این مشکلات موقتی و خاص دوران بارداری هستند و به دلیل رشد و نمو جنین در بدن و تغییر نیازها اتفاق می‌افتند. یکی از مشکلات شایع این دوران، کم‌خونی در بارداری است که به دلیل تمرکز خونرسانی به جنین رخ می‌دهد و عوارضی مانند خستگی، سردرد، بی‌حالی و... دارد. در این مقاله، قصد داریم به علت، روش‌های جلوگیری و رفع سریع کم‌خونی در بارداری بپردازیم؛ پس در ادامه همراه ما باشید.

پادکست خلاصه مقاله کم خونی در بارداری:

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

تعریف کم خونی در بارداری

قبل از آنکه بخواهیم در مورد تاثیر کم خونی در بارداری صحبت کنیم ابتدا باید توضیح دهیم که منظور ما از کم خونی در دوران بارداری چیست؟ کم خونی در زمان بارداری یک مشکل بهداشت عمومی به ویژه در کشورهای در حال توسعه است و با پیامدهای نامطلوب در بارداری است و سازمان جهانی بهداشت (WHO) کم خونی در بارداری را با غلظت هموگلوبین (Hb) کمتر از 11 گرم در دسی لیتر تعریف کرده است.

* مقاله میزان نرمال هموگلوبین در بارداری را مطالعه کنید.

کم‌خونی مشکلی است که در آن گلبول‌های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌های بدن وجود نداشته باشد. هموگلوبین، پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود و اکسیژن را از ریه‌ها به سایر اندام‌های بدن می‌رساند. ابتلا به کم‌خونی می‌تواند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شود.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

انواع کم خونی در بارداری

کم‌خونی در بارداری می‌تواند با شدت‌های مختلف رخ دهد. به‌طور کلی، کم خونی بارداری را به سه دسته کم‌خونی مینور در بارداری، کم‌خونی متوسط و کم‌خونی تالاسمی در بارداری (شدید) تقسیم می‌کنند. کم‌خونی خفیف برابر با سطح هموگلوبین 9 تا 10.9 گرم در دسی لیتر، کم‌خونی متوسط برابر با سطح هموگلوبین 7 تا 8.9 گرم در دسی لیتر و کم‌خونی شدید برابر با هموگلوبین کمتر از 7 گرم در دسی لیتر است.

تفاوت کم‌خونی خفیف و شدید در بارداری چیست؟ 

هنگامی که بدن شما به آهن بیشتری از آنچه در دسترس است نیاز دارد، ممکن است دچار کم‌خونی شوید. کم‌خونی خفیف در دوران بارداری، به دلیل افزایش حجم خون، طبیعی است. با این حال، کم‌خونی شدیدتر می‌تواند کودک شما را در معرض خطر بیشتری برای کم‌خونی در مراحل بعدی نوزادی قرار دهد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

کم‌خونی خفیف در دوران بارداری، به ندرت مشکل‌ساز است اما کم خونی زیاد در بارداری، می‌تواند زندگی مادر و کودک را به خطر بیندازد.

علت کم خونی در بارداری

شایع‌ترین کم‌خونی‌ها در دوران بارداری، کم‌خونی فقر آهن (تقریباً 75٪) و کم‌خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود فولات است که در زنانی که رژیم غذایی نامناسب دارند و مکمل‌های آهن و فولات دریافت نمی‌کنند، دیده می‌شود.

بدن شما، از آهن برای ساخت هموگلوبین استفاده می‌کند. هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را به بافت‌های شما می‌رساند. در دوران بارداری، حجم خون و همچنین میزان آهن مورد نیاز شما افزایش می‌یابد. بدن شما از آهن، برای تولید خون بیشتر برای تأمین اکسیژن به کودکتان استفاده می‌کند. اگر در دوران بارداری، ذخایر آهن کافی نداشته باشید یا آهن کافی دریافت نکنید، ممکن است دچار کم‌خونی فقر آهن شوید.

* مقاله مصرف قرص آهن در بارداری از چه ماهی را مطالعه کنید.

کمبود آهن در بارداری، شایع‌ترین علت کم‌خونی است. با این حال، کم‌خونی ناشی از کمبود فولات نیز ممکن است. فولات ویتامینی است که به طور طبیعی در برخی غذاها مانند سبزیجات برگ سبز یافت می‌شود. نوعی ویتامین B است که بدن برای تولید سلول‌های جدید، از جمله گلبول‌های قرمز سالم به آن نیاز دارد. در دوران بارداری، زنان برای جلوگیری از کم‌خونی و رشد سیستم عصبی جنین، به فولات بیشتری نیاز دارند. کمبود این ماده می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیر به بار آورد.

علائم کم خونی در بارداری

کم خونی در بارداری چه علائمی دارد؟ نشانه‌های کمبود آهن در بارداری عبارتند از:

• خستگی
• ضعف
• سرگیجه یا سبکی سر
• سردرد
• پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
• تنگی نفس
• هوس خوردن یا جویدن یخ و خاک (پیکا)

علائم کم خونی شدید ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضربان قلب تند
• فشار خون پایین
• مشکل در تمرکز

همان‌طور که از لیست بالا متوجه شده‌اید، علائم کم‌خونی در بارداری، مشابه با علائم رایج وعمومی این دوران است. از این رو، تشخیص این‌که آیا این علائم فقط نشانه‌های رایج بارداری‌اند یا نشانه‌های کم‌خونی به صورت کیفی، ممکن نیست. تشخیص کم‌خونی در بارداری، باید به شکل دقیق و علمی بررسی شود. کم‌خونی، در آزمایش بارداری که در همان ابتدا گرفته می‌شود، مشخص خواهد شد. اگر در مورد سطح خستگی یا هر علامت دیگری نگران هستید، با پزشک خود صحبت کنید.

تشخیص کم خونی در بارداری

اصلی‌ترین راه تشخیص کم‌خونی در بارداری، به کمک آزمایش خون است که در آن دو مؤلفه هموگلوبین و هماتوکریت خون شمرده می‌شوند. کم بودن تعداد این موارد نسبت به سطح استاندارد، نشان‌دهنده کم‌خونی است. زمان انجام آزمایش کم‌خونی، در اوایل بارداری و اولین معاینه آزمایشگاهی است. آزمایش خونی که در همان ابتدا برای مادر نوشته می‌شود، شامل موارد مختلفی است که در آن مادر از نظر داشتن یا نداشتن کم‌خونی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. در صورت نیاز، آزمایش کم‌خونی در ماه هفتم بارداری تکرار می‌شود. تفسیر آزمایش کم‌خونی در بارداری، باید توسط پزشک انجام شود و بهتر است از تفسیر خودسرانه خودداری کنید.

گروه خطر کم خونی در بارداری 

احتمال بروز و خطرات کم خونی در بارداری برای گروه‌های زیر بیشتر است:

• زنانی که بارداری‌های نزدیک به هم داشته‌اند
• کم خونی در بارداری دوقلویی
• افرادی که تهوع بارداری زیادی دارند
• افرادی که در رژیم غذایی خود از غذاهای آهن‌دار و خون ساز استفاده نمی‌کنند
• افرادی که قبل از بارداری قاعدگی‌های سنگینی داشتند
• افرادی که  قبل از بارداری کم خونی داشتند
• افرادی که رژیم گیاهخواری سفت و سختی دارند

کم خونی در بارداری دوم به بعد

آیا کم‌خونی با هر بارداری بدتر می‌شود؟ بله. خطر کم‌خونی با افزایش تعداد بارداری‌ها، از بارداری سوم تا پنجم افزایش می‌یابد، اما حتی زنانی که کمتر از سه بار بارداری داشته‌اند نیز، این روند افزایشی را تجربه می‌کنند. بارداری سریع و پشت سر هم، امکان کم‌خونی را افزایش می‌دهد.

ارتباط کم خونی در بارداری و جنسیت جنین

در حالی که بعضی از افراد، معتقدند کم‌خونی در بارداری پسر بیشتر از دختر است اما این موضوع صحت علمی ندارد. شدت کم‌خونی در بارداری، تحت‌تاثیر تغذیه مادر و نوع بارداری، یعنی تک‌قلو و دوقلویی یا مشکلات فیزیکی قبل از بارداری است و ارتباطی با جنسیت جنین ندارد.

عوارض کم خونی در بارداری 

عوارض کمبود آهن در بارداری و به‌طور کلی کم خونی  را می‌توان از نظر اثری که روی مادر و جنین می‌گذارد، به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داد.

عوارض کم خونی در بارداری بر روی جنین

اثر کم‌خونی در بارداری در وهله اول برای جنین خطرناک است زیرا کم‌خونی مادر در بارداری، می‌تواند در روند رشد جنین اختلال ایجاد کند، برای مثال در اوایل بارداری، جنین ممکن است رشد مناسبی نداشته باشد و زود به دنیا بیاید (زایمان زودرس)، یا وزن کم هنگام تولد داشته باشد. کم‌خونی می‌تواند رشد جنین را به ویژه در سه ماهه اول، تحت تأثیر قرار دهد. اگر کم‌خونی درمان نشود، کودک در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی بعد از تولد، قرار می‌گیرد که می‌تواند در رشد او مشکل ایجاد کند.

چگونه کم‌خونی روی جنین اثر می‌گذارد؟ به‌طور کلی، هم در زنان کم‌خون و هم در زنان با سطح هموگلوبین بالا، اکسیژن کمتری برای جفت وجود دارد. این هیپوکسمی جفتی، ممکن است منجر به اختلال در اکسیژن‌رسانی به جنین شود و مشکلاتی برای او ایجاد کند.

* مقاله کم خونی بعد از زایمان را مطالعه کنید.

عوارض کم‌خونی در بارداری برای مادر

در طول بارداری، کم‌خونی ناشی از فقر آهن، می‌تواند سلامت مادر را به خطر بیندازد. مادران مبتلا، اغلب مشکلات تنفسی، غش، خستگی، تپش قلب و مشکلات خواب را تجربه می‌کنند. همچنین کمبود آهن و IDA نیز با عوارضی از جمله زایمان زودرس، افزایش نرخ زایمان سزارین، خونریزی پس از زایمان و مرگ مادر همراه است.

جلوگیری از کم خونی در بارداری

داشتن تغذیه خوب، می‌تواند از خطر کمبود آهن در بارداری جلوگیری کند. منابع غذایی مانند گوشت قرمز بدون چربی، مرغ و ماهی از خوراکی‌های مفید برای پیشگیری از کم‌خونی در بارداری هستند. گزینه‌های دیگر عبارتند از: غلات صبحانه غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره، لوبیا و نخود. توجه داشته باشید که آهن حاصل از محصولات حیوانی مانند گوشت، راحت‌تر جذب می‌شود.

کدام ویتامین از کم خونی جلوگیری می‌کند؟ با داشتن یک رژیم غذایی متعادل می‌توانید از کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 جلوگیری کنید. در صورتی که قبل از بارداری، تحت عمل جراحی قرار گرفته باشید که باعث کمبود ویتامین B12  و خونریزی شده باشد، تزریق ویتامین B12 می‌تواند از کم‌خونی جلوگیری کند. همچنین تشخیص زودهنگام و درمان سریع کم‌خونی در بارداری، می‌تواند عوارض مربوط به سطح پایین ویتامین B12 را کاهش داده یا از آن جلوگیری کند. همچنین مصرف مرتب قرص آهن قبل از بارداری و بعد آن با توصیه پزشک، می‌تواند از کم‌خونی در بارداری جلوگیری کند.

رژیم تغذیه‌ای که برای جلوگیری از کم‌خونی قبل از بارداری استفاده می‌شود، همان رژیمی است که برای جبران کمبود آهن در بارداری استفاده می‌شود. در ادامه بیشتر در مورد درمان کم‌خونی در بارداری توضیح خواهیم داد.

کم خونی در بارداری و راه درمان آن

بسته به شدت کم‌خونی، روش‌های درمانی آن نیز می‌توانند متفاوت باشد. برای مثال در کم‌خونی مینور و خفیف ممکن است تنها نیاز به تغییراتی در تغذیه باشد اما در کم‌‌خونی‌های شدید، ممکن است نیاز به تداخلات دارویی و پزشکی وجود داشته باشد.

* مقاله درمان کم خونی مینور در بارداری را مطالعه کنید.

درمان کم خونی خفیف در بارداری

در درمان کم‌خونی خفیف تا متوسط، تأکید بر اصلاح تغذیه و مصرف برخی مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی است. درمان خانگی کم‌خونی در بارداری، در این وضعیت توصیه می‌شود. در ادامه گزینه‌های مناسب برای رژیم غذایی کم خونی در بارداری آمده است:

• گوشت مرغ
• اسفناج
• عدس
• کلم بروکلی
• غلات غنی شده
• ماهی
• گوجه فرنگی
• تخم مرغ
• چغندر
• سبزی برگ سبز
• میگو
• نان گندم کامل
• کلم پیچ
• گوشت گاو کم چرب
• لوبیا

چه میوه هایی برای کم خونی در بارداری مفید است:

• پرتقال و مرکبات
•  توتها
• زردالو
• هلو
• انگو به ویژه انگور سیاه

همچنین مصرف مغزها، به ویژه پسته برای کم‌خونی در بارداری مؤثر است. رژیم غذایی سرشار از این مواد، هم برای جبران کم‌خونی در بارداری و هم درمان کم‌خونی فقر آهن بارداری، کارساز است.

* مقاله برای کم خونی چه بخوریم؟ را مطالعه کنید.

درمان کم خونی شدید در بارداری 

اگر وضعیت شدید بود، آن‌گاه کم‌خونی در بارداری را چگونه جبران کنیم؟ پایین بودن کم خونی در بارداری، با رژیم و مصرف مکمل ویتامینی کنترل می‌شود اما در موارد شدید، اقدامات تهاجمی‌تری لازم است زیرا جان جنین در خطر است. در این حالت، برای کم‌خونی در بارداری، از دو گزینه‌ی آمپول و خون مصنوعی استفاده می‌شود.

آمپول کم‌خونی در بارداری، حاوی آهن با دوز بالاست که به سرعت سطح آهن خون را به سطح نرمال می‌رساند اما اگر این آمپول مکمل و یا روش‌هایی که در بالا گفته شد، تأثیری در کم‌خونی مادر نگذارد، از خون مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش، خون تقویت شده حاوی عنصر آهن بالا، به مادر تزریق می‌شود.

رفع کم خونی در بارداری در طب سنتی

مثل همیشه طب سنتی نیز  روشهایی برای درمان کم خونی در بارداری دارد. راه حل کم خونی در بارداری در این طب به شرح زیر است:

• مصرف مواد غذایی خون ساز مانند غذاهایی که در لیست بالا گفته شد و موارد دیگری مانند زرشک کوهی، اسفناج، آلوئه ورا، نبات، خاکشیر و همچنین تاکید بر مصرف میوه‌هایی مانند انگور سیاه، سیب و زردآلو.
• استفاده از گیاهان دارویی مانند شیرین‌بیان، شاه‌تره، زعفران، خاکشیر، زنجبیل و زعفران ( استفاده از گیاهان دارویی به ویژه در این مورد گیاه زعفران در بارداری حتماً باید با مشورت پزشک انجام شود زیرا در غیر این صورت می‌توان برای جنین خطرناک باشد)
• ماساژ برای تحریک نقاط خاص در بدن و بهبود حرکت خون مانند ماساژ پا به ویژه در قسمت بالایی پا و پاشنه
• مصرف دمنوش و انواع چای گیاهی مانند چای نعناع، زنجبیل و آویشن

حتما در مورد روش‌های درمان کم خونی در بارداری و طب سنتی با پزشک مشورت کنید.

آیا کم خونی بارداری بعد از زایمان رفع می‌شود؟

خبر خوب این است که حتی اگر در دوران بارداری، دچار کم‌خونی شوید، احتمالاً پس از زایمان، وضعیت شما به حالت عادی باز خواهد گشت. در تحقیقات انجام شده، مشخص شد که تا دو ماه پس از زایمان، سطح آهن اکثر زنان به  عادی باز می‌گردد. در این راستا، داشتن یک رژیم غذایی سرشار از مواد خون‌ساز می‌تواند کمک‌کننده و تسریع‌بخش باشد.