رفلاکس نوزادان چه نشانه‌هایی دارد؟

در پایین‌ترین قسمت مری، دریچه‌ای عضلانی وجود دارد. پس از بلغ، این دریچه شل می‌شود تا غذا وارد معده شود. شل شدن موقتی اما مکرر این دریچه موجب برگشت محتویات معده به مری و دهان می‌شود. به خروج محتویات معده از دهان نوزاد یا به‌اصطلاح بالا آوردن شیر یا پنیرک، رفلاکس گفته می‌شود. در صورت شدید شدن علائم رفلاکس، شروع علائم بعد از شش ماهگی و یا عدم بهبود آن‌ها تا 24-18 ماهگی، به احتمال زیاد کودک به بیماری رفلاکس (GERD) مبتلا شده است و به درمان نیاز دارد. در صورت عدم درمان رفلاکس نوزادان ممکن است عوارضی مانند اختلالات تنفسی، وزن‌گیری نامناسب، التهاب مری، عفونت‌های مکرر ریه و گوش و سینوزیت ایجاد شود.

کودکان در معرض خطر رفلاکس

رفلاکس نوزادان یک اتفاق طبیعی و شایع‌ است که در بسیاری از نوزادان و شیرخوران رخ می‌دهد. در اکثر موارد علامت شدیدی ایجاد نکرده و در رشد و تکامل نوزاد اختلالی ایجاد نمی‌کند. در این موارد رفلاکس بدون هیچ درمانی و با افزایش سن کودک برطرف می‌شود. به‌طوری‌که نیمی از آن‌ها تا 10 ماهگی و 80 درصدشان تا 18 ماهگی بهبود خواهند یافت.

• رفلاکس نوزادان نارس شایع‌تر است. با رشد کودک و ایجاد زاویه صحیح بین معده و مری، رفلاکس کمتر می‌شود.
• کودکانی که در معرض دود سیگار هستند.
• کودکانی که مبتلا به بیماری‌های سندرم داون، فلج مغزی در کودکان (سی پی) یا ضایعه نخاعی هستند.

علائم و نشانه‌های بیماری رفلاکس یا (GERD)

• گریه مداوم
• اختلال خواب
• کاهش اشتها 
• کاهش وزن و اختلال رشد
•  صداهای غیرطبیعی تنفس مثل خس‌خس سینه
• گلو درد
•  خشونت صدا و التهاب حنجره
•  درد شکم و سینه
•  سرفه طول‌کشیده (در کل رفلاکس نوزاد و سرفه همزمانی زیادی دارند.)
• گرفتگی بینی
•  سکسکه‌های مداوم 
• سندرم سندیفر: وضعیتی است که در آن پشت نوزاد به شکل یک قوس خمیده می‌شود و نوزاد سینه اش را به جلو متمایل می‌کند.
• رفلاکس موجب پریدن شیر در ریه نوزاد (آسپیراسیون) می‌‌شود که احساس خفگی، سرفه و تنگی نفس را به وجود می‌آورد.
• نشانه‌ها و علائم رفلاکس در کودکان بزرگتر شامل همه موارد بالا به‌علاوه سوزش سر دل، تهوع و استفراغ، بوی بد دهان و دندان‌های خراب است. 

رفلاکس و بی‌خوابی نوزاد

بسیاری از والدین نگران بی‌خوابی و ناآرامی کودک رفلاکسی خود هستند. امکان دارد کودک در حین دراز کشیدن به پشت دچار رفلاکس و بی‌خوابی شود. تحقیقات نشان داده است که رفلاکس اسید دردی ندارد. کاهش اسید معده با دارو نیز تاثیری بر ناآرامی کودک نداشته است. پس در قدم اول بهتر است درمان‌های خانگی و حمایتی را امتحان کنید و سپس پزشک کودک را ملاقات کنید. اگر این بی‌قراری‌ها مانند قبل ادامه داشت، بهتر است کودک از نظر مشکلات نورولوژیک (عصبی) بررسی شود.

علائم خطر در هنگام رفلاکس کودک

در صورت مشاهده این موارد به سرعت به اولین اورژانس یا مرکز درمانی مراجعه کنید.

• استفراغ کودک شما سبز یا زرد شود یا اینکه خون در آن ببینید.
• در مدفوع کودک خون زیادی دیده شود.
• شکم کودک برجسته شود یا با لمس احساس درد یا بی‌قراری کند.
• کودک پشت‌سرهم استفراغ می‌کند و نمی‌تواند مایعات و غذا را تحمل کند.
• کودک برای بیش از یک هفته علائم مدفوع زیاد کودکان، اسهال و نشانه‌ کم‌آبی دارد. (پوست خشک و چروکیده، ولع به آب علی‌رغم عدم تحمل آن، بی‌قراری یا بی‌حالی کودک)
• او دست از گریه کردن نمی‌کشد و بسیار بی‌قرار است.

درمان‌ قطعی رفلاکس نوزادان

آیا رفلاکس درمان قطعی دارد؟ بله، اگر کودک مبتلا به رفلاکس ساده باشد، با افزایش سن علائم برطرف می‌شوند. طبق مطالعات برای درمان رفلاکس ساده و شایع نوزادان نیازی به دارو نیست. بلکه درمان‌های خانگی و حمایتی کفایت می‌کنند. پزشکان تنها برای کودکانی که مبتلا به ریفلاکس شدید یا بیماری GERD هستند، دارو تجویز می‌کنند.

درمان خانگی رفلاکس کودک

در قدم اول از دغدغه‌های خود با پزشک صحبت کنید تا او به شما اطمینان و آموزش لازم را بدهد. اصلاح تغدیه کودک در قدم بعد انجام می‌شود. اگر علائم ریفلاکس به این اقدامات پاسخ ندهند، باید توسط متخصص اطفال بررسی شود. 

حذف شیر گاو و سویا

حذف شیر گاو ، سویا و محصولات حاوی آن‌ها از رژیم غذایی، علائم رفلاکس بعضی از کودکان را برطرف می‌کند. اگر کودک از شیر مادر مصرف می‌کند، بهتر است این مواد از رژیم غذایی مادر نیز حذف شوند. در صورت مصرف شیرخشک، بهتر است از انواع هایپوآلرژن استفاده شود. در صورتی که پس از گذشت چند هفته از این رژیم، علائم کودک تغییر نکند، حساسیت به این مواد مطرح نیست و ادامه رژیم ضرورتی ندارد.

غلیظ کردن شیر کودک

شما می‌توانید از غلیظ کردن شیر کودک برای کاهش علائم رفلاکس استفاده کنید. دقت کنید که در زیر سه ماهگی و در کودکان مبتلا به آلرژی غذایی از این روش استفاده نشود. در این روش می‌توانید موادی مثل سرلاک گندم و سرلاک برنج یا مکمل‌های موجود در داروخانه‌ها را به شیر مادر که دوشیده‌شده یا شیرخشک او اضافه کنید. معمولا یک قاشق غذاخوری به 30 سی‌سی شیر اضافه می‌شود. بهتر است سوراخ سر شیشه شیر کودک را بیشتر باز کنید. دقت کنید ممکن است تغلیظ شیر برای کودک شما ایمن نباشد. پس حتما با پزشک کودک‌تان مشورت کنید.

داروی گیاهی برای رفلاکس کودک

• بابونه: طبق مطالعات گیاه بابونه از درمان‌های موثر برای آرام کردن نوزادان کولیکی و تسکین رفلاکس نوزاد در طب سنتی است.

1. یک قاشق چای‌خوری گل بابونه را در یک فنجان آب گرم جوشیده بریزید.
2. برای 5 تا 10 دقیقه رویش را بپوشانید و کنار بگذارید.
3. اجازه دهید سرد شود.
4. روزانه 1 تا 2 قاشق چای‌خوری به کودک بدهید.
5. مادران نیز باید یک فنجان چای بابونه را 2 یا 3 بار در روز بخورند.

• نعناع: در صورت عدم حساسیت، نعناع می‌تواند تسکین خوبی برای دستگاه گوارش باشد. در کشور ما معمولا عرق نعناع پس از مخلوط شدن با آب جوشیده به نوزاد خورانده می‌شود.

شیردهی صحیح به نوزاد رفلاکسی

• نوزاد خود را حین شیردهی و بلافاصله پس از آن تا 20 الی 30 دقیقه عمودی روی شانه خود نگه دارید. قرار دادن کودک در صندلی مخصوص کودک کمک خاصی نمی‌کند و حتی امکان دارد رفلاکس او را بدتر کند.
• به کودک اجازه دهید تا هر زمانی به شیر یا غذا میل داشت بخورد. از شیردادن بیش‌‍ازحد خودداری کنید.
• به کودکانی که شیر خشک می‌خورند، وعده‌های کوچک‌تری بدهید.
• طریقه صحیح شیردهی را بیاموزید تا کودک هوای کمتری به همراه شیر ببلعد.
• رفلاکس در نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌شود، کمتر از نوزاد شیرخشکی است. در صورت امکان خودتان به کودک شیر دهید.

غذای کمکی کودک رفلاکسی

زمان مناسب برای شروع تغذیه کمکی در کودکان ریفلاکسی از پنج تا شش ماهگی است. می‌توانید با بیسکوییت و پوره‌های ساده همراه با کمی نمک و سوپ‌های میکس‌شده شروع کنید. فقط دقت داشته باشید که مواد غذایی را به صورت تک‌تک شروع کنید تا تاثیر آن را روی رفلاکس کودک بررسی کنید. بهتر است فعلا از اضافه کردن برخی مواد غذایی دست نگه دارید. مانند میوه‌های مرکبات، گوجه، آب میوه، غذاهای تند و بیش‌ازحد چرب، سیر و پیاز.

اصلاح سبک زندگی مادر

• کافئین و قهوه کمتری استفاده کنید.
• سیگار را ترک کنید و اجازه ندهید دود سیگار در محیط اطراف کودک باشد.

وضعیت قرارگیری (پوزیشن) کودک رفلاکسی

از به پشت خواباندن یا نشاندن کودک بلافصله بعد از غذا خودداری کنید. در برخی منابع خواباندن به شکم توصیه شده، اما این وضعیت می‌تواند با سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) در ارتباط باشد. پس بهتر است از این کار صرف‌نظر کنید. یکی از بهترین وضعیت‌های بالا آوردن سر و شانه‌های نوزاد ،افزایش شیب تشک است. در این حالت می‌توانید از بالش ‌مخصوص رفلاکس نوزادان استفاده کنید.

درمان دارویی رفلاکس کودک

پاسخ کودک به درمان رفلاکس پنهان نوزاد ممکن است تا دو هفته طول بکشد. اگر درمان موفق باشد، وزن بالا می‌رود و استفراغ‌ها کمتر می‌شود. در درمان‌های اخیر داروهای کند کننده حرکات گوارش مثل متوکلوپرامید جایی ندارند.

ضد اسیدها

داروهای ضداسید مانند آلومینیوم هیدروکساید و منیزیوم هیدروکساید، اسید معده کودک را خنثی می‌کنند. ضداسیدها برای درمان رفلاکس کودکان کمک زیادی نمی‌کنند. زیرا نقشی در کاهش تولید اسید معده ندارند. علاوه‌براین اگر این داروها بیشتر از چند دوز مصرف شوند، با خطر مسمومیت همراه هستند.

مسدود کننده‌های گیرنده هیستامین H2

این داروها مانند رانتیدین و فاموتیدین از ترشح اسید معده جلوگیری می‌کنند. اما اثر آن‌ها بیشتر از چند هفته دوام ندارد.

مهار کننده‌های پمپ پروتون (PPI)

این داروها مانند لانزوپرازول و امپرازول، تا حد زیادی ترشح اسید معده را کاهش می‌دهند. مهارکننده‌های پمپ پروتون موثرترین دارو برای رفلاکس به شمار می‌روند زیرا بدن به اثرات آن‌ها عادت نمی‌کند. این داروها برای درمان رفلاکس خفیف دو هفته و در موارد شدید سه تا شش ماه استفاده می‌شوند. بهتر است 30 دقیقه قبل از اولین وعده شیر یا غذا مصرف شوند. در صورت بهبودی علائم ریفلاکس، دارو به تدریج کم و در نهایت قطع می‌شود تا تولید اسید معده به مقدار اولیه بازنگردد. در زمان قطع این دارو، ممکن است پزشک شربت رانیتیدین را برای کودک تجویز کند.

قرص باکلوفن (Baclofen)

مطالعات نشان داده‌اند که قرص باکلوفن برای رفلاکس نوزادان موثر است. این دارو نوعی شل‌کننده عضلانی است. باکلوفن موجب کاهش دفعات شل شدن دریچه تحتانی مری، کاهش ريفلاکس اسید و افزایش سرعت تخلیه معده کودک می‌شود. با این وجود هیچ‌گاه باکلوفن به عنوان اولین درمان بیماری رفلاکس تجویز نمی‌شود. در مواردی که کودک به هیچ داروی دیگری پاسخ نداده باشد، باکلوفن تجویز می‌شود. این دارو باید همراه شیر یا غذای کودک مصرف شود. عوارض باکلوفن در کودکان سرگیجه، خواب‌آلودگی و تهوع است.

شربت آنتی رفلاکس بی باریج اسانس

مطالعات نشان داده‌اند که مصرف شربت آلوئه‌ورا در کاهش علائم GERD مؤثر بوده است. این دارو عوارض جانبی خاصی نداشته و به خوبی توسط کودکان تحمل می‌شود. شربت آلوئه‌ورا به نام شربت آنتی ریفلاکس بی باریج اسانس برای نوزادان موجود است. البته در صورت حساسیت به آلوئه‌ورا، دارو نباید مصرف شود.

جراحی ضدرفلاکس

در برخی موارد درمان قطعی رفلاکس نوزاد جراحی است. کودکانی که به دارو پاسخ نداده یا دچار عوارض رفلاکس شده‌اند یا اختلالی در ساختار دستگاه دستگاه گوارش دارند، از این موارد هستند.

عوارض داروهای رفلاکس بر نوزادان

درمان دارویی رفلاکس، بر اساس کم کردن خاصیت اسیدی محتویات معده است، اما نکته قابل توجه، نقش اسید معده در ایمنی بدن علیه ورود میکروب‌ها است. در نتیجه، سرکوب بیش‌ازحد اسید معده به عنوان یکی از عوارض شربت آنتی رفلاکس، باعث از‌بین‌بردن این سد دفاعی و مستعد کردن کودک به بیماری‌های مانند اسهال خواهد شد. همچنین خطراتی مثل کم‌خونی فقر آهن، کمبود ویتامین ب12و بالارفتن خطر آلرژی در بزرگسالی، کودک را تهدید می‌کند. پزشک کودک فواید و مضرات درمان را کنار هم قرار می‌دهد تا بهترین تصمیم را بگیرد. پس برای تجویز دارو به پزشک کودک اصرار نکنید. از مصرف خودسرانه دارو به‌خصوص در رفلاکس طبیعی نوزاد خودداری کنید.

ارتباط کولیک نوزادی و رفلاکس

نوزاد مبتلا به کولیک، در حال گریه هوا را می‌بلعد. به دنبال گریه دفعات شل شدن دریچه تحتانی مری افزایش می‌یابد. در نتیجه محتویات اسیدی معده به دهان برمی‌گردند. همچنین تغذیه بیش‌ازحد کودک مبتلا به کولیک نوزادی، به‌منظور آرام کردن او باعث افزایش احتمال رخ دادن رفلاکس نوزادان می‌شود.