آزمایش آلفا فیتو پروتئین در بارداری چیست و چه کاربردی دارد؟

دوران بارداری یکی از مهمترین و حساس‌ترین دوران برای بانوان به شمار می‌آید که مراقبت و سلامت جنین در این دوران بسیار حائز اهمیت است. یکی از روش‌هایی که می‌توان از سلامت جنین مطمئن شد، آزمایشات و غربالگری است. غربالگری در سه مرحله در دوران بارداری انجام می‌شود که در ادامه به آزمایش آلفا فیتو پروتئین در غربالگری دوم، می‌پردازیم.

آزمایش خون آلفا فیتو پروتئین چیست؟

آزمایش آلفا فیتو پروتئین (Alpha-Fetoprotein Total) نوعی غربالگری رایج برای مادران باردارو از آزمایش‌های سه ماهه دوم بارداری انجام می‌شود. سن دقیق بارداری در انجام این آزمایش بسیار اهمیت دارد. در این آزمایش میزان AFP خون مشخص می‌شود. AFP در کیسه ناف، کبد و دستگاه گوارش جنین تولیده شده و وارد خون مادر و جنین می‌شود. البته در برخی شرایط این آزمایش برای بزرگسالانی که باردار نیستند هم انجام می‌شود که در صورتی که AFP خون این افراد از حد معمول بیشتر باشد، معمولا نشانه‌ای از بیماری کبدی است.

آزمایش آلفا فیتو پروتئین برای چیست؟

این آزمایش معمولا بخشی از غربالگری سه گانه یا چهار گانه است که شامل آزمایش‌های زیر می‌شود:

• هورمون گونادوتروپین جفتی انسانی (HCG)
• استریول که نوعی هورمون تولید شده توسط جفت مادر و کبد جنین است.
• هورمون inhibin A که توسط جفت تولید می‌شود.

و پزشک با بررسی این غربالگری، سن و نژاد مادر احتمال وجود نقص در جنین را تخمین می‌زند. نقایصی که توسط این آزمایشات تشخیص داده می‌شود، مهره شکاف دار یا اسپینابیفیدا، سندرم داون یا اختلالات کروموزومی و نقص لوله عصبی است. نتایج آزمایشات مشخص می‌کند که آیا نیاز به آزمایشات بیشتر است یا نه. مثبت بودن نتایج صرفا به این معنا نیست که جنین قطعا دارای نقص است، بلکه به این معناست که تنها احتمال آن وجود دارد.

*در این مقاله بخوانید سندرم داون از چند ماهگی قابل تشخیص است

منظور از آزمایش غربالگری چیست؟

قبل از انجام آزمایش برای رفع نگرانی و اضطراب، معنی و مفهوم آزمایش غربالگری را برای شما توضیح می‌دهیم. آزمایشات غربالگری، آزمایش تشخیصی نیستند و فقط نشان می‌دهند که آیا لازم است که، آزمایشات و بررسی بیشتری انجام شود یا خیر؟ در این نوع آزمایشات فقط به نتایج آزمایش خون بسنده نمی‌شود و به عوامل دیگری مانند سن مادر، وزن، نژاد و غیره باید توجه شود. این نوع آزمایشات که از خون مادر انجام می‌شود، هزینه مناسب و قدرت تشخیص اولیه نسبتا بالایی دارند. به همین دلیل امروزه در اکثر کشورها به عنوان یک آزمایش روتین  انجام می‌شود.

آزمایش AFP برای چه کسانی تجویز می‌شود؟

انجام این آزمایش برای مادرانی که بارداری پر خطر دارند و احتمال نقص در جنین آنها بالا است، یک ضرورت است. اما در کل مادرانی که شرایط زیر را دارند باید حتما این آزمایش را انجام دهند:

• مادرانی با 35 سال به بالا
• مادرانی با سابقه خانوادگی وجود نقص عضو مادرزادی
• مصرف داروهای مضر یا مخدر در زمان بارداری
• مادران مبتلا به دیابت

همچنین در افراد بزرگسالی که باردار نیستند و برای تشخیص و بررسی برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های کبدی، سیروز و هپاتیت این آزمایش انجام می‌شود. (در مورد بهترین زمان برای آزمایش هپاتیت در این مقاله بیشتر بخوانید.) علاوه بر آن برای تشخیص سرطان بیضه، سرطان تخمدان، سرطان دستگاه صفراوی، سرطان معده و سرطان پانکراس نیز این آزمایش انجام می‌شود.

*در این مقاله بخوانید چند درصد جواب آمنیوسنتز مثبت است

شرایط انجام آزمایش آلفا فیتو پروتئین

برای انجام این آزمایش آمادگی و مقدمات خاصی لازم نیست. در انجام این آزمایش، فرد متخصصی با استفاده از سوزن کوچکی خون شما را از رگ بالای دست یا روی دست می‌گیرد. این آزمایش بصورت سرپایی بوده و تنها چند دقیقه زمان می‌برد و معمولا بدون درد است. 

آیا برای انجام آزمایش آلفا فیتو پروتئین باید ناشتا بود؟

همانطور که در بالا توضیح دادیم برای انجام این آزمایش نیاز به مقدمات خاصی نیست و همچنین برای انجام آن هیچ محدودیت غذایی و مایعات وجود ندارد.

زمان انجام آزمایش AFP در زمان بارداری

همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم، این آزمایش در سه ماهه دوم بارداری و معمولا بین هفته 14 تا هفته 22 بارداری انجام می‌شود. میزان AFP خون مادر در مراحل مختلف بارداری متفاوت است، بنابراین دانستن سن دقیق بارداری در انجام این آزمایش بسیار اهمیت دارد. تمامی مادران باردار باید این آزمایش را انجام بدهند.

بهترین زمان برای انجام آزمایش آلفا فیتو پروتئین 

دانستن سن دقیق بارداری در انجام این آزمایش بسیار اهمیت دارد. بنابراین بهترین  زمان برای انجام این آزمایش در طول هفته‌های 16 تا 18 بارداری است، که نتایج آن در این زمان بسیار دقیق‌تر است.

عوارض و خطرات انجام آزمایش AFP

این آزمایش تنها یک خون‌گیری ساده است و هیچ خطر یا عوارض جانبی مرتبط با MSAFP برای شما و جنین نخواهد داشت. اما ممکن است در هنگام آزمایش در محل خون‌گیری کمی سوزش یا درد احساس کنید که خیلی ماندگار نخواهد بود. احتمال خیلی کمی وجود دارد که خونریزی یا هماتوم اتفاق بیفتد. این مسئله زمانی اتفاق می‌افتد که خون در زیر پوست شما جمع شود. همچنین ممکن است پس از انجام آزمایش کمی احساس ضعف کنید که مسئله جدی نیست. در کل انجام این آزمایش عوارض یا خطری برای شما نخواهد داشت اما بسیار مهم است که در ارتباط با مزایا و خطرات انجام آزمایشات با پزشک خود مشورت کنید.

رنج نرمال AFP افراد بزرگسال غیر باردار

بطور معمول سطح نرمال و طبیعی AFP در افراد بزرگسال غیر باردار، معمولا کمتر از 10 نانوگرم در هر میلی‌لیتر خون است، که در مردان 85/0-10 IU/ML و درزنان 82/0-10 IU/ML است. در صورتی که AFP در افراد غیر باردار بصورت غیر طبیعی بالا باشد، نشانه برخی سرطان‌ها و بیماری‌های کبدی است.

رنج نرمال AFP در زنان باردار در غربالگری دوم

سطح نرمال و طبیعی AFP در زنان باردار با توجه به مرحله بارداری متفاوت است. به همین منظور سطح نرمال AFP را در هفته‌های متفاوت بارداری در زیر آورده‌ایم.

هفته 15 بارداری بین 11/27-19/31

هفته 16 بارداری بین 92/31-73/36

هفته 17 بارداری بین 59/37-25/43

هفته 18 بارداری بین 27/44-93/50

هفته 19 بارداری بین 13/52-98/59

هفته 20 بارداری بین 39/61-63/70

میزان نرمال AFP در هفته ۱۶ بارداری

همانطور که در بالا توضیح دادیم زمان و میزان نرمال AFP در دوران بارداری بسیار اهمیت دارد. هفته 16 بارداری بهترین زمان برای انجام این آزمایش است، که برای اطمینان بیشتر بهتر است 3 الی 4 روز بعد از اینکه وارد هفته 16 بارداری شدید این آزمایش را انجام دهید. رنج نرمال ایت تست در این هفته بین 92/31-73/36 است.

تفسیر نتایج آزمایش AFP

• در افراد بارداری که مقدار سطح AFP در آنها پایین است، امکان اینکه جنین به اختلالات کروموزومی از قبیل سندرم داون یا سندرم ادواردز مبتلا باشد، زیاد است.
• اگر مقدار سطح AFP در زنان باردار بیشتر از حد نرمال و طبیعی باشد امکان نقط لوله عصبی در جنین وجود دارد.
• داشتن جنین‌های دوقلو و سه قلو دلیلی بر غیر طبیعی بودن AFP در خون مادر است.
• مرگ جنین یا تهدید به سقط یکی دیگر از علت‌های غیر طبیعی بودن AFP خون مادر است.

با این حال، شایع‌ترین علت طبیعی نبودن سطح AFP، تاریخ نادرست و غیر دقیق بارداری است. طبق گزارش انجمن بارداری نتایج آزمایش 25 تا 50 زن از بین 1000 زن باردار، غیر طبیعی است. به این منظور که فقط 1 در 16 و 1 در 33 مورد واقعا جنینی مبتلا به نقص مادرزادی مشاهده شده است.

در نتیجه آزمایش آلفا فیتو پروتئین، آزمایشی است که چه برای زنان باردار و چه برای افراد غیر باردار (در صورت لزوم) انجام می‌شود و هیچ خطر و عوارضی به همراه ندارد.

جواب آزمایش آلفا فیتو پروتئین

نتایج و برگه آزمایش آلفا فیتو پروتئین بعد از بررسی و تحلیل معمولا در عرض یک تا دو هفته به شما آماده و به شما اعلام می‌شود.

غیر طبیعی بودن نتایج آزمایش به چه معناست؟

غیر طبیعی بودن نتایج آزمایش به معنی وجود مشکل و نقص نیست. این آزمایش تنها گوشزد می‌کند که جنین ممکن است در معرض خطر یک بیماری ژنتیکی باشد. در این آزمایش تنها وجود نقص یا اختلال مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، اما نوع مشکل قابل تشخیص نیست و نیاز به انجام آزمایشات بیشتری دارد. در غربالگری چهارگانه از هر 1000 مادر باردار، 50 مورد احتمال وجود عارضه نقش لوله عصبی در جنین وجود دارد. اما باید بدانید که از بین این 50 تا مورد تنها یک یا دو جنین واقعا به این عارضه دچار هستند. همچنین از میان 40 مورد احتمال ابتلا به سندرم داون، تنها یک یا دو مورد واقعا به این بیماری دچار هستند.

در صورتیکه نتایج تست آلفا فیتو پروتئین غیر طبیعی باشد، چه اقدامی باید انجام داد؟

در صورتیکه نتایج آزمایش غیر طبیعی باشد، بار دیگر این آزمایش را به همراه سونوگرافی انجام خواهند داد. در صورتیکه باز هم نتایج غیر طبیعی باشد ممکن است مجبور شوید که تصمیمات دشواری بگیرید. در این صورت باید با پزشک خود مشورت کرده و گزینه‌های مختلف پیش رو خود را بررسی کنید:

• درمان‌های احتمالی مانند جراحی برای بیماری اسپینا بیفیدا را بررسی کنید.
• درمورد حفظ یا سقط جنین تصمیم‌گیری کنید.
• در صورت لزوم زندگی خود را برای آمدن یک کودک معلول آماده کنید.
• تغییرات پیش بینی نشده را در نظر بگیرید.
• گروه‌ها و منابع حمایتی و پشتیبانی را شناسایی کنید.

افزایش سطح و کاهش سطح AFP در مادران باردار نشانه چیست؟

افزایش سطح AFP

• نقص اوله عصبی (آنانسفالی، آنسفالوسل، اسپینا بیفیدا و میلومننگوسل)
• نقایص دیواره شکمی (گاستروشیز یا اومفالوسل)
• بارداری چند قلویی
• تهدید به سقط جنین
• دیسترس جنینی یا ناهنجاری‌های مادرزادی
• مرگ جنین

کاهش سطح AFP

• سندروم داون (تریزومی 21)
• تریزومی 18
• تحلیل رفتن جنین
• حاملگی خارج از رحم

قیمت آزمایش AFP

این آزمایش از مهمترین آزمایشات دوران بارداری است که در سه ماهه دوم بارداری انجام می‌شود. قیمت این آزمایش بسته به اینکه در مراکز خصوصی یا دولتی انجام دهید متفاوت بوده و مشمول بیمه نمی‌شود. البته به نوع بیمه شما بستگی دارد و می‌توانید قبل از انجام آزمایش از مسئول آزمایشگاه درباره تعرفه و بیمه‌های تحت پوشش سوال کنید. اما در کل هزینه آزمایش خون غربالگری سه ماهه دوم حدود 350 تا 400 هزار تومان است، که با اندازه‌گیری آلفا فتوپروتئین و گنادوتروپین جفتی انسان در خون مادر، احتمال بروز سندرم داون، نقص لوله عصبی و تریزومی ۱۸ را در جنین بررسی می کند.