آزمایش‌های دوران بارداری و مراقبت‌های لازم، همچنین تعداد دفعات لازم برای معاینات دوران بارداری می‌تواند برای هر فرد، حتی در هر بارداری متفاوت باشد. از جمله شایع‌ترین آزمایشات این دوران می‌توان به آزمایش قند خون، غربالگری اول و دوم، تست ادرار، تست هپاتیت و... اشاره کرد. در این مقاله، لیست کاملی از تست‌ها و آزمایش‌های ضروری بارداری را در مادران با شرایط مختلف بررسی می‌کنیم و در ویدیو تهیه شده، نظر متخصص مامایی را می‌بینیم و می‌شنویم. در ادامه می‌توانید لیست آزمایش‌های دوران بارداری را به ترتیب و با جزئیات کامل مطالعه بفرمایید. 

ویدئو آزمایشات دوران بارداری

با نصب اپلیکیشن گهواره، در جریان تغییرات هفته به هفته بارداری خود قرار می‌گیرید. این برنامه، اطلاعات تخصصی درباره رشد جنین، سلامت مادر و تغذیه ارائه می‌دهد و تمامی آزمایشات و معاینات بارداری را یادآوری می‌کند و هر روز یک پیام مشاوره‌ای متناسب با سن بارداری خود دریافت خواهید کرد.

آزمایش تشخیص بارداری

بدون در نظر گرفتن آزمایش‌های قبل از بارداری، آزمایش تشخیص بارداری، جزو اولین آزمایش‌های مورد نیاز دوران بارداری است. از اولین آزمایش‌های دوران بارداری آزمایش خون تشخیص بارداری و یا آزمایش ادرار است که با کمک یک نمونه خون یا ادرار از مادر، در کمتر از چند دقیقه در مورد وجود بارداری اطلاع پیدا می‌کنیم. این آزمایش اولین مورد از آزمایش‌های بارداری قبل از پریود است. بهترین زمان انجام این آزمایش، بعد از به تعویق افتادن موعد عادت ماهیانه است. در این نوع آزمایشات دوران بارداری، وجود یا عدم وجود هورمون بتا HCG در بدن مادر بررسی می‌شود. و می‌توان میزان این هورمون را نیز اندازه گیری کرد.

* مقاله لیست آزمایش های چکاپ کامل زنان را مطالعه کنید.

با اپلیکیشن گهواره، هفته به هفته بارداریت رو دنبال کن.

نصب اپلیکیشن گهواره

سونوگرافی تایید بارداری

در ابتدای حاملگی، برای تایید وجود بارداری، مناسب بودن محل و وضعیت لانه‌گزینی، تعداد ساک حاملگی و فعالیت قلب جنین، این سونوگرافی انجام می‌شود. از نظر زمانی، این آزمایش از آزمایش‌های هفته هفتم بارداری است. بهترین زمان برای انجام این سونوگرافی، چه به روش شکمی چه از طریق واژینال، هفته هشتم بارداری به بعد است. این سونوگرافی جزو آزمایش‌های اولیه دوران بارداری است.

آزمایش چکاپ یا روتین ابتدای بارداری

این آزمایش باید در 10 هفته ابتدایی بارداری انجام گیرد. هدف از انجام این تست، بررسی وضعیت سلامت مادر و وجود بیماری‌های احتمالی است. برای انجام این آزمایشات نیاز به حداقل 8 ساعت ناشتایی وجود دارد. کل آزمایش‌های دوران بارداری در ابتدای کار به شرح زیراند:

• قند خون ناشتا
• شمارش سلول های خونی ( برای مثال از فاکتور mcv برای تعیین حجم گلبولهای قرمز استفاده میشود. در مورد دلایل پایین بودن mcv در آزمایش خون در این مقاله بیشتر بخوانید)
• گروه خونی و Rh 
• تست کومبس غیر مستقیم ( آنتی بادی های ضد گلبول قرمز)
• تست های تیروئیدی
• تست های کلیوی
• آزمایش ساده ادرار
• کشت ادرار
• HIV
• هپاتیت B
• هپاتیت C
• سفلیس ( نوعی بیماری آمیزشی است)

قیمت آزمایش‌های دوران بارداری با توجه به خصوصی و یا دولتی بودن مرکز مراجعه شده، متفاوت است به نحوی که در بسیاری از مراکز بهداشتی و درمانی، انجام این آزمایشات روتین رایگان است.

* مقاله چند روز بعد از لانه گزینی آزمایش خون مثبت میشود را مطالعه کنید.

غربالگری‌های مهم دوران بارداری

به‌طور کلی، تست غربالگری دوران بارداری اهمیت زیادی دارد و از آزمایش‌های مهم دوران بارداری است. این تست‌ها برای شناسایی جنین‌هایی است که احتمال یا خطر وجود مشکلات شایع جنینی ژنتیکی مثل سندرم داون در آن‌ها بالاتر است. پس در این دست آزمایش‌ها، احتمال خطر بررسی می‌شود و تشخیص قطعی وجود اختلال در جنین توسط آزمایشات تشخیصی (آمنیوسنتز و CVS ) صورت می‌گیرد. 

لیست آزمایشات غربالگری دوران بارداری به شرح زیر است:

1. غربالگری جنین در سه ماهه اول (غربالگری سه ماهه اول)
2. غربالگری جنین در سه ماهه دوم (غربالگری سه ماهه دوم)

مرحله اول آزمایش غربالگری جنین

این مرحله که در 11 تا 13 هفتگی قابل انجام است خود شامل دو بخش می باشد.

1.  سونوگرافی NT 
2. و یک آزمایش خون 

مادر در مرحله نخست باید سونوگرافی NT (Nuchal Translucency) را انجام دهد که میزان چین پشت گردن جنین را اندازه‌گیری می‌کند. در این سونوگرافی، شاخص دیگری به نام NB نیز بررسی می‌شود که نشان‌دهنده وجود استخوان بینی جنین است. ارزیابی این شاخص‌ها از آن جهت اهمیت دارد که افزایش غیرطبیعی آن‌ها می‌تواند احتمال ابتلای جنین به سندرم داون را مطرح کند. انجام این سونوگرافی به تمامی مادران باردار، حتی در بارداری‌های چندقلویی، توصیه می‌شود.

پس از سونوگرافی، مادر در آزمایشگاه یک نمونه خون می‌دهد تا دو شاخص مهم شامل هورمون بتا HCG و پروتئین PAPPA  بررسی شوند. این آزمایش نیازی به ناشتا بودن ندارد. در نهایت، نتایج سونوگرافی و آزمایش خون با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی ترکیب شده و میزان خطر بروز مشکلات ژنتیکی شایع در جنین ارزیابی می‌شود. در نهایت با توجه به نتیجه تست‌های غربالگری دوران بارداری اول، یکی از سه تصمیم زیر گرفته می‌شود:

• اگر میزان خطر کم باشد، نیاز به انجام آزمایش دیگری نیست.
• اگر میزان خطر متوسط باشد، باید آزمایش روتین دوم بارداری یا مرحله دوم غربالگری انجام شود.
• اگر میزان خطر بالا باشد، مادر باید تحت آزمایش‌های تشخیصی (آمنیوسنتز وCVS ) قرار گیرد.

* مقاله کدام ازدواج فامیلی خطرناک است؟ را مطالعه کنید.

مرحله دوم غربالگری جنین 

زمان آزمایش‌های غربالگری دوران بارداری، از هفته 15 تا 17 بارداری است و تنها شامل یک آزمایش خون است که به آزمایش خون هفته 15 بارداری معروف است. در این آزمایش، 4 شاخص یا نشانگر در خون مادر مورد پایش قرار می گیرد و به همین خاطر، به این آزمایش کواد مارکر نیز گفته می‌شود. این شاخص‌ها، شامل دو هورمون به نام بتا HCG ، UE3 و دو پروتئین به نام آلفا فیتوپروتئین و اینهیبین آ هستند. بعد از بررسی مقادیر این شاخص‌ها در خون مادر، میزان خطر وجود مشکلات ژنتیکی در جنین محاسبه می‌گردد. این تست نیاز به ناشتا بودن ندارد.

•  در افراد با خطر کم احتمال وجود مشکل ناچیز است و مراحل غربالگری خاتمه پیدا می کند.
•  در افراد با خطر متوسط با صلاحدید پزشک معالج، انجام NIPT یا سونوگرافی ناهنجاری توصیه می‌شود.
•  افراد پرخطر نیز باید هرچه سریع‌تر آزمیش آمنیوسنتز در بارداری انجام دهند.

آزمایش آلفا فیتوپروتئین

در برخی از بارداری‌های کم خطر، پزشک آزمایشی را با نام بررسی آلفا فیتوپروتئین برای مادر درخواست می‌کند. این آزمایش در حقیقت یکی از 4 شاخص مورد بررسی در آزمایش غربالگری چهارگانه یا تست کواد مارکر است. با گرفتن یک نمونه خون از مادر، این آزمایش انجام می‌شود و هدف از بررسی این پروتئین جنینی، تعیین احتمال وجود نقایص جنینی است. به‌طور کلی، انجام آزمایش‌های غربالگری از مهم‌ترین آزمایش‌های دوران بارداری در ازدواج فامیلی است.

* مقاله عدد نرمال afp در آزمایش خون را مطالعه کنید.

آزمایش‌های غربالگری دوران بارداری یکپارچه

برای این‌که آزمایش‌های غربالگری، با بیشترین قدرت در مورد وجود یا عدم وجود مشکل ژنتیک در جنین عمل کند، بهتر است غربالگری‌ها در یک مرکز آزمایشگاهی انجام شود و آزمایشگاه با ترکیب نتایج دو مرحله غربالگری، میزان خطر نهایی را گزارش کند. به این نوع ترکیب یا یک کاسه کردن نتایج تست‌ها، غربالگری یکپارچه می‌گویند.

آزمایش های تشخیصی

آزمایش‌های تشخیصی دوران بارداری شامل مجموعه‌ای از تست‌ها هستند که به‌طور قطعی وجود یا عدم وجود مشکلات ژنتیکی و اختلالات کروموزومی را مشخص می‌کنند. این آزمایش‌ها برای بررسی ناهنجاری‌های شایع جنینی انجام می‌شوند. در مواردی که سابقه‌ی مشکلات ژنتیکی در والدین وجود داشته باشد، انجام آزمایش‌های ژنتیکی پیش از بارداری نیز توصیه می‌شود. آزمایش‌های تشخیصی ضروری در دوران بارداری شامل آمنیوسنتز، نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS) و در برخی موارد آزمایش سل فری (Cell-Free) هستند.

آمنیوسنتز

در روش آزمایش تشخیصی آمینوسنتز، مقداری از مایع اطراف جنین (مایع آمنیوتیک) با کمک دستگاه سونوگرافی و به وسیله سرنگ مخصوص جمع‌آوری می‌شود و مورد آزمایش ژنتیک قرار می‌گیرد. زمان انجام این آزمایش، از هفته 15 بارداری است چرا که پیش از آن، به علت کم بودن مایع آمنیوتیک، امکان نمونه‌گیری وجود ندارد.

نمونه گیری از پرزهای جفتی CVS

CVS یا corionic villus sampling روشی آزمایشگاهی مشابه آمنیوستنز است با این تفاوت که در این تست، از پرزهای موجود در جفت، نمونه آزمایشی تهیه می‌شود و سپس مورد بررسی ژنتیکی قرار می‌گیرد. زمان انجام این آزمایش از 10 تا 13 هفتگی است.

* مقاله آزمایش cvs چیست را مطالعه کنید.

عوارض آمنیوسنتز و CVS

خطر چنین آزمایش‌هایی شامل افزایش چند دهم درصدی احتمال سقط، آب ریزش، عفونت و در موارد نادر آسیب به جنین است. این خطرها شایع نیستند اما مادر و پدر باید وقوع آن‌ها را حین تصمیم گیری جهت انجام آزمایش در نظر بگیرند.

تست سلولهای جنینی در خون مادر

NIPT) noninvasive prenatal testing ,cell free) که با نام‌های تست سلول‌های جنینی یا آزمایش آزمایش سل فری نیز شناخته می‌شود، یک روش غیرتهاجمی برای بررسی مشکلات ژنتیکی جنین است. این تست با تحلیل DNA آزاد جنینی موجود در جریان خون مادر انجام می‌شود. اگرچه هزینه این آزمایش در مقایسه با سایر روش‌ها بالاتر است، اما بدون خطر برای مادر و جنین انجام می‌شود. با این حال، در مقایسه با روش‌های تهاجمی مانند آمنیوسنتز و نمونه‌برداری از پرزهای جفتی (CVS)، احتمال اندکی خطا در نتایج آن وجود دارد.

آزمایشها و سونوی ناهنجاری ها یا آنومالی اسکن

از هفته 18 تا 22 بارداری بهترین زمان انجام سونوگرافی ناهنجاری ها یا همان آنومالی اسکن است. در  این سونوگرافی که با بررسی دقیق تمامی اعضای جنین (مثل سیستم عصبی، سیستم گوارش، سیستم ادراری، قلب و غیره) انجام می‌گیرد، ناهنجاری‌ها و مشکلات جنینی قابل مشاهده، تشخیص داده می‌شود. در طی این سونوگرافی، با قطعیت می‌توان در مورد جنسیت جنین اظهار نظر کرد. انجام سونوگرافی ناهنجاری‌ها، به تمامی مادران باردار به خصوص مادران با بارداری‌های دو یا چند قلو توصیه می‌گردد. عموماً با توجه به محدود بودن زمان سقط در کشور ما، انجام این سونوگرافی را تا قبل از 19 هفتگی، به مادران باردار توصیه می‌کنند تا اگر جنین دچار مشکل بود، امکان سقط وجود داشته باشد.

اکوکاردیوگرافی جنین یا اکوی قلب جنین

این تست به صورت روتین برای تمامی مادران باردار درخواست نمی‌شود و تنها در مادرانی که خطر ابتلا به ناهنجاری‌های قلبی در جنینشان بالا است، در خواست می‌شود. بهترین زمان برای انجام اکوی قلب جنین هفته‌های 18 تا 22 بارداری است اما در ایران با توجه به محدودیت زمان سقط، این تست تا پیش از هفته 19 بارداری انجام می‌گیرد. این تست مشابه یک سونوگرافی شکمی انجام شده و با کمک آن ساختار و عملکرد قلب و اجزای آن بررسی می‌شود.

آزمایش چکاپ یا روتین دوم بارداری

این تست‌ها از آزمایش‌های دوران بارداری در سه ماهه دوم و در هفته‌های 24 تا 28 بارداری، برای مادر درخواست می‌شود که عبارتند از:

• آنالیز ادرار (جهت بررسی عفونت، قند، پروتئین و سایر مواد دفع شده در ادرار و بررسی وضعیت مجرای ادرار)؛
• کشت ادرار؛
• شمارش سلول‌های خونی؛
• کومبس غیر مستقیم (آنتی بادی ضد گلبول قرمز) در افراد مورد نیاز
• غربالگری دیابت بارداری
• و تست سفلیس برای افراد در معرض ابتلا 

تست غربالگری دیابت بارداری

 دیابت یا افزایش قند در جریان خون، شرایطی پرخطر برای بارداری است که می‌تواند سلامت مادر و جنین را تهدید کند. وجود هورمون‌های بارداری و برخی مواد ترشح شده از جفت، بدن مادر را مستعد ابتلا به بیماری دیابت می‌کنند. به افزایش قند خونی که در اثر شرایط بارداری ایجاد شود، بیماری دیابت بارداری می‌گویند. آزمایش دیابت بارداری با هدف شناسایی افراد مبتلا به این بیماری و درمان به موقع آن‌ها انجام می‌گیرد.

  نحوه انجام آزمایش غربالگری دیابت بارداری

این آزمایش بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری قابل انجام است و نیاز به ۸ ساعت ناشتایی دارد. توصیه می‌شود که در ۲ تا ۳ روز پیش از آزمایش، رژیم غذایی مادر تغییر چندانی نسبت به روزهای قبل نداشته باشد.

آزمایش غربالگری دیابت بارداری به روش‌های مختلفی انجام می‌شود، از جمله آزمایش چالش گلوکز، تست تحمل گلوکز و آزمایش قند دوساعته. متداول‌ترین روش، تست تحمل گلوکز با ۷۵ گرم گلوکز است. در این آزمایش، ابتدا یک نمونه خون در حالت ناشتا از مادر گرفته می‌شود. سپس مادر باید یک محلول قندی را در مدت ۵ دقیقه بنوشد. بعد از آن، نمونه‌گیری خون یک ساعت و دو ساعت پس از مصرف محلول انجام می‌شود. در این فاصله، مادر باید از مصرف هرگونه مواد غذایی (به جز آب ساده) خودداری کند و از انجام فعالیت‌های سنگین پرهیز نماید.

* مقاله معاینه لگن در بارداری را مطالعه کنید.

آزمایشات بررسی مسمومیت بارداری

مسمومیت بارداری، وضعیتی مهم و خطرناک در بارداری است که می‌تواند سبب اختلال در چندین سیستم بدن مادر شده و جانش را به خطر بیندازد. مطالعات نشان می‌دهند که با انجام آزمایش غربالگری اول، درصد خطر ابتلا به پره اکلامپسی یا همان مسمومیت بارداری در ادامه بارداری مشخص می‌شود. همچنین در هر زمان از بارداری، وقتی پزشک به وجود این مشکل در مادر مشکوک باشد، آزمایش‌هایی را برای او درخواست می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها آزمایش تجزیه ادرار ساده یا جمع‌آوری ادرار 24 ساعته است. 

سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری یا سونوگرافی روتین آخر

در سه ماهه سوم بارداری، به صورت معمول یک سونوگرافی توسط پزشک یا ماما برای مادر باردار درخواست می‌شود. زمان انجام این سونوگرافی، عموماً بین هفته‌های 31 تا 34  بارداری است. در این سونوگرافی موارد زیر پایش می‌شوند:

• سن بارداری؛
• میزان رشد جنین با اندازه‌گیری‌های مخصوص از اندام‌ها؛
• وضعیت قرارگیری جنین (یعنی جنین با سر یا پا وارد لگن شده است)؛
• میزان مایع اطراف جنین؛
• موقعیت جفت و چسبندگی‌های احتمالی.

سونوگرافی داپلر یا رنگی در بارداری

هدف از این نوع سونوگرافی رنگی و آزمایش‌های مرتبط در دوران بارداری، بررسی جریان خون در بافت‌های بدن است. در برخی موارد، به‌ویژه در ماه‌های پایانی بارداری، پزشک برای ارزیابی وضعیت جفت، میزان خون‌رسانی به جنین و بررسی آسیب‌های عروقی، انجام این سونوگرافی را توصیه می‌کند. روش انجام سونوگرافی رنگی مشابه سونوگرافی معمولی بارداری است، اما تمرکز اصلی آن بر بررسی جریان خون در بندناف و عروق جنینی است.

تست های بررسی سلامت جنین در سه ماهه آخر

تست بدون استرس(NST)

تست بدون استرس (non stress test) یا به اختصار NST در حقیقت بررسی نوار قلب جنین است. در این تست، تعداد و نظم ضربان‌های قلب و واکنش قلب به حرکات جنین و فعالیت‌های رحم ارزیابی می‌گردد. قبل از انجام این تست، از مادر خواسته می‌شود تا مقداری مواد غذایی مصرف کند، سپس مادر روی تخت دراز می‌کشد و فعالیت‌های قلبی جنین و رحم توسط دو کاوشگر ثبت می‌شوند. مدت انجام این تست 20 دقیقه است. اگر جنین در این20 دقیقه، تحرکی نداشته باشد؛ یعنی خواب بوده و با تحریک صوتی، او را بیدار می‌کنند و مجددا تست انجام می‌شود.

پروفایل بیوفیزیکی biophysical profile

این تست که نوعی سونوگرافی شکمی است، با هدف بررسی شاخص‌های سلامت جنین در ماه‌های آخر بارداری انجام می‌شود. این شاخص‌ها شامل میزان مایع آمنیوتیک، حرکات جنین، تون یا سفتی عضلات، حرکات تنفسی و ضربان قلب جنین (که عموما باNST  بررسی می‌شود) هستند و نتیجه سونوگرافی به صورت دریافت نمره‌ای از 10 گزارش می‌شود. موارد درخواستNST  و پروفایل بیوفیزیکی، تقریباً یکسان است و بیشتر در بارداری‌های پرخطر کاربرد دارند.

آزمایش استرپتوکوک گروه b

آزمایش استرپتوکوک گروه b از آزمایش‌های دوران بارداری بوده که در آن عفونت مادر به باکتری استرپتوکوک بررسی می‌شود. ابتلای مادر به این عفونت، برای سلامت نوزاد خطرآفرین است. این باکتری می‌تواند در روده بزرگ و واژن مادر وجود داشته باشد و هنگام زایمان به نوزاد منتقل شود. برای پیشگیری از وقوع این اتفاق، پزشکان تصمیم‌های مختلفی اتخاذ می‌کنند. یکی از آن‌ها بررسی وجود عفونت در بدن مادر در هفته 36 بارداری است که در آن، به کمک یک سواپ پنبه‌ای، از واژن و انتهای روده بزرگ نمونه‌گیری می‌شود. مواردی که ذکر شد، تمام آزمایش‌های دوران بارداری بودند. نکته‌ی مهم این است که تفسیر آزمایش‌های دوران بارداری، همگی باید زیر نظر پزشک متخصص شما انجام شود. 

آزمایش‌های قبل از بارداری بعد از سقط جنین

در صورت سقط جنین، باید آزمایش‌های لازم دوران بارداری در این شرایط را انجام دهید. آزمایش‌ها در این شرایط، با انواع آزمایش‌های دوران بارداری متفاوت است و برای این انجام می‌شوند که مشخص شود آیا بدن شما آماده‌ی بارداری هست یا خیر. 

• آزمایش خون: مشکلات سیستم ایمنی و هورمونی را نشان می‌دهد.
• آزمایش کروموزم: برای تشخیص هرگونه بافت باقی‌مانده از جنین سقط شده انجام می‌شود.
• سونوگرافی: برای تشخیص مشکلات رحمی انجام می‌شود.
• هیستروسکوپی: برای بررسی مشکلات رحم انجام می‌شود.
• سونوهیستروگرافی: برای تشخیص مشکلات رحمی، سطح بیرونی آن و مشکلات لوله فالوپ انجام می‌شود.
• ام.آر.آی: تصاویر با جزئیات دقیق از رحم می‌گیرد.

در نهایت تصمیم گرفته می‌شود که آیا شما برای بارداری بعدی آماده هستید یا خیر.

آزمایش‌های قبل از بارداری برای مردان

آزمایش‌های قبل از بارداری برای زن و مرد ضروری است. سلامت و سن پدر آینده، می‌تواند شانس باردار شدن همسرش و همچنین سلامت آینده نوزاد را تحت تأثیر قرار دهد. گام‌های ساده‌ای وجود دارد که می‌توانید برای اطمینان از سالم ماندن و تناسب اندام برای پدر بودن انجام دهید. به عنوان یک پدر، اگر می‌خواهید بچه دار شوید، کارهای زیر را انجام دهید:

• در صورت امکان سعی کنید قبل از 40 سالگی باردار شوید؛
• وزن خود را در محدوده‌ی سالم نگه دارید؛
• سیگار را ترک کنید؛
• مصرف الکل را کاهش دهید؛
• از قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی خودداری کنید.

در مورد آزمایش‌های پیش از بارداری برای مردان، ابتدا باید آزمایش‌های اولیه برای ارزیابی سلامت عمومی، از جمله دیابت، فشار خون و سایر بیماری‌های مرتبط، انجام شود. دیابت در مردان، می‌تواند به همان اندازه که در زنان تأثیرگذار است، منجر به مشکلات باروری شود. پس از بررسی وضعیت سلامت، در صورت لزوم و بسته به شرایط فرد، آزمایش ارزیابی سلامت اسپرم انجام می‌شود. این آزمایش برای همه مردان ضروری نیست و معمولاً در صورت وجود مشکلات زمینه‌ای تجویز می‌شود. آزمایش‌های هورمونی نیز تنها در صورتی انجام می‌شوند که در نتایج آزمایش‌های اولیه، اختلالات یا مشکلاتی مشاهده شود.