آزمایش‌های دوران بارداری | آزمایش‌های ضروری و روتین بارداری

شرایط هر بارداری برای هر مادری کاملا منحصر به فرد است و آزمایش‌های دوران بارداری و مراقبت‌های لازم، همچنین تعداد دفعات لازم برای معاینات دوران بارداری می‌تواند برای هر فرد حتی در هر بارداری متفاوت باشد. در این مقاله لیست کاملی از تست‌ها و آزمایشات روتین و ضروری بارداری را در مادران با شرایط مختلف بررسی می‌کنیم.

آزمایش تشخیص بارداری

از اولین آزمایش‌های دوران بارداری آزمایش خون تشخیص بارداری و یا آزمایش اداراست که با کمک یک نمونه خون یا ادرار از مادر در کمتر از چند دقیقه در مورد وجود بارداری اطلاع پیدا می‌کنیم. بهترین زمان انجام این آزمایش بعد از به تعویق افتادن موعد عادت ماهیانه است. در این نوع آزمایشات وجود یا عدم وجود هورمون بتا HCG در بدن مادر بررسی می‌شود. و می‌توان میزان این هورمون را نیز اندازه گیری کرد.

سونوگرافی تایید بارداری

در ابتدای حاملگی برای تایید وجود بارداری، مناسب بودن محل و وضعیت لانه گزینی، تعداد ساک حاملگی و فعالیت قلب جنین این سونوگرافی انجام می گیرد. بهترین زمان برای انجام این سونوگرافی چه به روش شکمی چه از طریق واژینال، هفته هشتم بارداری به بعد است. 

آزمایش چکاپ یا روتین ابتدای بارداری

این آزمایش باید در 10 هفته ابتدایی بارداری انجام گیرد. هدف از انجام این تست بررسی وضعیت سلامت مادر و وجود بیماری‌های احتمالی است. برای انجام این آزمایشات نیاز به حداقل 8 ساعت ناشتایی وجود دارد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• قند خون ناشتا
• شمارش سلول های خونی 
• گروه خونی و ارهاش 
• تست کومبس غیر مستقیم ( آنتی بادی های ضد گلبول قرمز)
• تست های تیروئیدی
• تست های کلیوی
• آزمایش ساده ادرار
• کشت ادرار
• HIV
• هپاتیت B
• هپاتیت C
• سفلیس ( نوعی بیماری آمیزشی است)

هزینه انجام آزمایش‌های روتین با توجه به خصوصی و یا دولتی بودن مرکز مراجعه شده، متفاوت است به نحوی که در بسیاری از مراکز بهداشتی و درمانی انجام این آزمایشات رایگان است.

آزمایشات غربالگری جنین

به طور کلی تست‌های غربالگری جنین از آزمایش‌های دوران بارداری بوده که از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. این تست‌ها به جهت شناسایی جنین هایی است که احتمال یا خطر وجود مشکلات شایع جنینی ژنتیکی مثل سندرم داون در آنها بالاتر است. پس در این دست آزمایشات احتمال خطر بررسی می‌شود و تشخیص قطعی وجود اختلال در جنین توسط آزمایشات تشخیصی (آمنیوسنتز و CVS) صورت می گیرد. 

این آزمایشات در دو مرحله انجام می شوند:

1. غربالگری جنین در سه ماهه اول

2. غربالگری جنین در سه ماهه دوم

مرحله اول غربالگری جنین

این مرحله که در 11 تا 13 هفتگی قابل انجام است خود شامل دو بخش می باشد.

1.  سونوگرافی NT 
2. و یک آزمایش خون 

ابتدا مادر باید سونوگرافی به نام NT را انجام دهد. NT) Nuchal Translucency) به معنی اندازه چین پشت گردنی جنین و NB به معنای استخوان بینی جنین است. علت بررسی این شاخص‌ها ارتباطی است که اگر میزان آن بالا باشد، احتمال وجود سندرم داون در جنین وجود دارد. انجام سونوگرافی NT به تمامی مادران باردار حتی مادران دارای چند جنین هم توصیه می گردد. پس از انجام این سونوگرافی در آزمایشگاه از مادر یک نمونه خون گرفته می شود تا دو شاخص مهم شامل یک هورمون به نام بتا HCG و یک پروتئین PAPPA در خون مادر ارزیابی شود. این آزمایش خون نیاز به ناشتا بودن ندارد. سپس آزمایشگاه با ترکیب نتایج سونوگرافی و آزمایش خون توسط نرم افزارهای تخصصی، میزان خطر وجود مشکلات ژنتیکی شایع را در جنین محاسبه می‌کند. در نهایت با توجه به نتیجه غربالگری اول یکی از سه تصمیم زیر گرفته می‌شود:

• اگر میزان خطر کم باشد نیاز به انجام آزمایش دیگری نیست.

• اگر میزان خطر متوسط باشد باید مرحله دوم غربالگری انجام شود.

• اگر میزان خطر بالا باشد مادر باید تحت آزمایش‌های تشخیصی (آمنیوسنتز و CVS) قرار گیرد.

مرحله دوم غربالگری جنین 

زمان انجام این مرحله از هفته 15 تا 17 بارداری است و تنها شامل یک آزمایش خون است. در این آزمایش 4 شاخص یا نشانگر در خون مادر مورد پایش قرار می گیرد و به همین خاطر به این آزمایش کواد مارکر نیز گفته می شود. این شاخص های شامل؛ دو هورمون به نام بتا HCG و UE3 و دو پروتئین به نام آلفا فیتوپروتئین و اینهیبین آ هستند. بعد از بررسی مقادیر این شاخص ها در خون مادر میزان خطر وجود مشکلات ژنتیکی در جنین محاسبه می گردد. این تست نیاز به ناشتا بودن ندارد.

•  در افراد با خطر کم احتمال وجود مشکل ناچیز است و مراحل غربالگری خاتمه پیدا می کند.
•  در افراد با خطر متوسط با صلاحدید پزشک معالج، انجام NIPT یا سونوگرافی ناهنجاری توصیه می‌شود.
•  افراد پرخطر نیز باید هرچه سریع‌تر آزمیش آمنیوسنتز در بارداری انجام دهند.

آزمایش آلفا فیتوپروتئین

در برخی از بارداری‌های کم خطر، پزشک آزمایشی را با نام بررسی آلفا فیتو پروتئین برای مادر درخواست می کند. این آزمایش در حقیقت یکی از 4 شاخص مورد بررسی در آزمایش غربالگری چهارگانه یا تست کواد مارکر است. با گرفتن یک نمونه خون از مادر این آزمایش انجام می شود و هدف از بررسی این پروتئین جنینی تعیین احتمال وجود نقایص جنینی است.

غربالگری یکپارچه

برای اینکه آزمایشات غربالگری با بیشترین قدرت در مورد وجود یا عدم وجود مشکل ژنتیک در جنین عمل کند، بهتر است غربالگری‌ها در یک مرکز آزمایشگاهی انجام شود و آزمایشگاه با ترکیب نتایج دو مرحله غربالگری، میزان خطر نهایی را گزارش کند. به این نوع ترکیب یا یک کاسه کردن نتایج تست‌ها، غربالگری یکپارچه می‌گویند.

آزمایش های تشخیصی

به آزمایش‌هایی از لیست آزمایش‌های دوران بارداری گفته می‌شود که با قطعیت در مورد وجود یا عدم وجود مشکل در فرد به ما آگاهی می‌دهند. آزمایش‌های تشخیصی ژنتیک جنین که در آن‌ها در مورد وجود یا عدم وجود مشکلات شایع ژنتیک و اختلالات کروموزومی اظهار نظر می کنند. این ازمایشات شامل آمنیوسنتز، نمونه گیری از پرز های جفتی و گاها سل فری cell free می‌شوند.

آمنیوسنتز

در روش آزمایش تشخیصی آمینوسنتز، مقداری از مایع اطراف جنین (مایع آمنیوتیک) با کمک دستگاه سونوگرافی و به وسیله سرنگ مخصوص جمع آوری می‌شود و مورد آزمایش ژنتیکی قرار می‌گیرد. زمان انجام این آزمایش از هفته 15 بارداری است چرا که پیش از آن به علت کم بودن مایع آمنیوتیک امکان نمونه گیری وجود ندارد.

نمونه گیری از پرزهای جفتی CVS

CVS) corionic villus sampling) روشی آزمایشگاهی مشابه آمنیوستنز است، اما با این تفاوت که در این تست از پرزهای موجود در جفت نمونه آزمایشی تهیه می‌شود و سپس مورد بررسی ژنتیکی قرار می‌گیرد. زمان انجام این آزمایش از 10 تا 13 هفتگی است.

عوارض آمنیوسنتز و CVS

خطرات این نوع آزمایشات شامل افزایش چند دهم درصدی احتمال سقط، آب ریزش، عفونت و در موارد نادر آسیب به جنین است. این خطرات شایع نیستند اما مادر و پدر باید وقوع آن‌ها را حین تصمیم گیری جهت انجام آزمایش در نظر بگیرند.

تست سلولهای جنینی در خون مادر

NIPT) noninvasive prenatal testing ,cell free) یا تست سلول‌های جنینی یا همان  آزمایش سل فری همگی اسامی مختلف یک آزمایش هستند. این تست، آزمایشی غیرتهاجمی است که با بررسی سلول‌های جنینی موجود در گردش خون مادر باردار، صورت می گیرد. هزینه انجام این آزمایش به نسبت سایر روش ها بالاتر است اما خطری برای جنین و مادر وجود ندارد. همچنین باید این نکته را خاطر نشان کرد که در مقایسه با دو روش قبل، در روش NIPT احتمال وجود اندکی خطا در نتایج نهایی وجود دارد. 

سونوگرافی ناهنجاری ها یا آنومالی اسکن

از هفته 18 تا 22 بارداری بهترین زمان انجام سونوگرافی ناهنجاری ها یا همان آنومالی اسکن است. در این سونوگرافی که با بررسی دقیق تمامی اعضای جنین ( مثل سیستم عصبی، سیستم گوارش، سیستم ادراری، قلب و غیره) انجام می‌گیرد، ناهنجاری‌ها و مشکلات جنینی قابل مشاهده تشخیص داده می‌شود. در طی این سونوگرافی با قطعیت خوبی می‌توان در مورد جنسیت جنین اظهار نظر کرد. انجام سونوگرافی ناهنجاری‌ها به تمامی مادران باردار به خصوص مادران با بارداری‌های دو یا چند قلو توصیه می گردد. عموما با توجه به محدود بودن زمان سقط در کشور ما انجام این سونوگرافی را تا قبل از 19 هفتگی به مادران باردار توصیه می‌کنند، تا اگر جنین دچار مشکل بود، امکان سقط وجود داشته باشد.

اکوکاردیوگرافی جنین یا اکوی قلب جنین

این تست به صورت روتین برای تمامی مادران باردار درخواست نمی‌شود و تنها در مادرانی که خطر ابتلا به ناهنجاری‌های قلبی در جنینشان بالا است، در خواست می‌گردد. بهترین زمان برای انجام اکوی قلب جنین هفته‌های 18 تا 22 بارداری است اما در ایران با توجه به محدودیت زمان سقط این تست تا پیش از هفته 19 بارداری انجام می‌گیرد. این تست مشابه یک سونوگرافی شکمی انجام شده و با کمک آن ساختار و عملکرد قلب و اجزای آن بررسی می‌شود.

حتما بخوانید : نظر مادران را در باره سونوگرافی قلب جنین

آزمایش چکاپ یا روتین دوم بارداری

این تست‌ها از آزمایش‌های دوران بارداری در سه ماهه دوم و در هفته‌های 24 تا 28 بارداری برای مادر درخواست می‌شود. که عبارتند از:

• آنالیز ادرار (جهت بررسی عفونت، قند، پروتیین و سایر مواد دفع شده در ادرار و بررسی وضعیت مجرای ادرار)
• کشت ادرار
•  شمارش سلول های خونی
• کومبس غیر مستقیم (آنتی بادی ضد گلبول قرمز) در افراد مورد نیاز
•  غربالگری دیابت بارداری
•  و تست سفلیس برای افراد در معرض ابتلا 

تست غربالگری دیابت بارداری

 دیابت یا افزایش قند در جریان خون، شرایطی پر خطر برای بارداری است که می‌تواند سلامت مادر وجنین را تهدید کند. وجود هورمون‌های بارداری و برخی مواد ترشح شده از جفت بدن مادر را مستعد ابتلا به بیماری دیابت می‌کنند. به افزایش قند خونی که در اثر شرایط بارداری ایجاد شود، بیماری دیابت بارداری می‌گویند. آزمایش غربالگری دیابت بارداری با هدف شناسایی افراد مبتلا به این بیماری و درمان به موقع آن‌ها انجام می‌گیرد.

  نحوه انجام آزمایش غربالگری دیابت بارداری

از هفته 24 تا 28 بارداری این آزمایش قابل انجام است. برای انجام این آزمایش داشتن 8 ساعت ناشتایی الزامی است. بهتر است در دو سه روز قبل از انجام آزمایش، حجم غذاهای مصرفی مادر از روزهای قبل تفاوت آنچنانی نداشته باشد. آزمایش غربالگری دیابت به چندین شکل انجام می‌گیرد(مثل آزمایش چالش گلوکز، تحمل گلوکز، قند دوساعته و غیره). رایج ترین نوع این آزمایش، آزمایش قند خون سه نوبته است (تست تحمل با 75 گرم گلوکز). در این آزمایش ابتدا یک نمونه خون در شرایط ناشتایی مادر گرفته می شود. سپس به مادر یک محلول شیرین (قندی) داده می‌شود. مادر باید تمامی این محلول را ظرف مدت پنج دقیقه بنوشد. سپس یک ساعت و دو ساعت بعد از خوردن محلول شیرین مجدد آزمایش خون بدهد. همچنین در فاصله بین آزمایشات جز آب ساده چیزی میل نکند و فعالیت شدیدی انجام ندهد.

آزمایشات بررسی مسمومیت بارداری

مسمومیت بارداری شرایطی مهم و خطرناکی در بارداری است که می تواند سبب اختلال در چندین سیستم بدن مادر شده و جانش را به خطر بیاندازد. مطالعات نشان می‌دهند که با انجام آزمایش غربالگری اول درصد خطر ابتلا به پره اکلامپسی یا همان مسمومیت بارداری در ادامه بارداری مشخص می‌شود. همچنین در هر زمان از بارداری وقتی پزشک به وجود این مشکل در مادر مشکوک باشد آزمایش‌هایی را برای او درخواست می‌کند که مهم‌ترین آن‌ها آزمایش تجزیه ادرار ساده و یا جمع آوری ادرار 24 ساعته است. 

سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری یا سونوگرافی روتین آخر

در سه ماهه سوم بارداری به صورت معمول یک سونوگرافی توسط پزشک یا ماما برای مادر باردار درخواست می‌شود. زمان انجام این سونوگرافی عموما بین هفته‌های 31 تا 34  بارداری است. در این سونوگرافی موارد زیر پایش می شوند:

• سن بارداری 
• میزان رشد جنین با اندازه گیری‌های مخصوص از اندام‌ها
• وضعیت قرارگیری جنین (یعنی جنین با سر یا پا وارد لگن شده است)
• میزان مایع اطراف جنین 
• موقعیت جفت و چسبندگی‌های احتمالی 

حتما بخوانید : نظر مادران را در مورد آ خرین سونوگرافی بارداری

سونوگرافی داپلر یا رنگی در بارداری

مقصود از این نوع سونوگرافی، بررسی جریان خون بافتی است. در بارداری نیز گاهی جهت بررسی وضعیت جفت، میزان خونرسانی به جنین و آسیب های عروقی به ویژه در ماه های آخر ، پزشک برای مادر سونوگرافی رنگی را درخواست می دهد. نحوه انجام این سونوگرافی مشابه انجام سونوگرافی معمول بارداری است با این تفاوت که در این سونوگرافی توجه اصلی بر میزان جریان خون در بندناف و عروق جنینی است.  

تست های بررسی سلامت جنین در سه ماهه آخر

تست بدون استرس(NST)

تست بدون استرس (non stress test) یا به اختصار NST در حقیقت بررسی نوار قلب جنین است. در این تست تعداد و نظم ضربان های قلب و واکنش قلب به حرکات جنین و فعالیت‌های رحم ارزیابی می‌گردد. قبل از انجام این تست از مادر خواسته می‌شود تا مقدار مواد غذایی مصرف کند سپس مادر به روی تخت دراز می‌کشد و فعالیت‌های قلبی جنین و رحم توسط دو کاوشگر ثبت می‌شوند. مدت انجام این تست 20 دقیقه است. اگر جنین در این مدت 20 دقیقه تحرکی نداشته باشد یعنی خواب بوده و با تحریک صوتی او را بیدار می‌کنند و مجددا تست انجام می‌شود.

پروفایل بیوفیزیکی biophysical profile

این تست که نوعی سونوگرافی شکمی است با هدف بررسی شاخص‌های سلامت جنین در ماه های آخر بارداری انجام می‌شود. این شاخص ها شامل میزان مایع آمنیوتیک، حرکات جنین، تون یا سفتی عضلات، حرکات تنفسی و ضربان قلب جنین (که عموما با NST بررسی می شود) هستند و نتیجه سونوگرافی به صورت دریافت نمره ای از 10 گزارش می‌شود. موارد درخواست NST و پروفایل بیوفیزیکی تقریبا یکسان است و بیشتر در بارداری‌های پرخطر کاربرد دارند.

آزمایش استرپتوکوک گروه b

 آزمایش استرپتوکوک گروه b از آزمایش‌های دوران بارداری بوده که در آن عفونت مادر به باکتری استرپتوکوک بررسی می‌شود. ابتلا مادر به این عفونت برای سلامت نوزاد خطر آفرین است. این باکتری می تواند به صورت معمول در روده بزرگ و واژن مادر وجود داشته باشد و هنگام زایمان به نوزاد منتقل شود. برای پیشگیری از وقوع این اتفاق پزشکان تصمیم‌های مختلفی اتخاذ می‌کنند. یکی از آن‌ها بررسی وجود عفونت در بدن مادر در هفته 36 بارداری است. که در آن به کمک یک سواپ پنبه ای از واژن و انتهای روده بزرگ نمونه گیری می شود.