غذا دادن به کودک از چند ماهگی باید شروع شود؟

اینکه غذا دادن به کودک از چند ماهگی باید انجام شود، سوال بسیار مهمی است. به طور کلی غذا دادن به کودک زیر شش ماه اماها و اگرهای زیادی دارد و تحت شرایط خاصی غذا دادن به کودک پنج ماهه یا چهار ماهه می‌تواند بلامانع باشد. با این وجود بسیاری از مادران ترجیح می‌دهند شروع تغذیه تکمیلی کودک را تا پایان شش ماهگی به تعویق بیاندازند و دقیقا از پایان شش ماهگی تغذیه تکمیلی را برای دلبند خود آغاز کنند. 

اینکه شروع غذای کمکی از چند ماهگی باشد، مهم است. زیرا دیر شروع کردن یا زود شروع کردن تغذیه تکمیلی در هر صورت برای نوزاد مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. شاید گاهی مجبور باشید غذا دادن به کودک با سرنگ را امتحان کنید؛ اما به یاد داشته باشید که این روش را به مدت طولانی ادامه ندهید. وقتی شیر تنها غذای اصلی نوزاد است، اینکه تغذیه تکمیلی از کِی، با چه موادی و با چه حجمی آغاز شود، اهمیت بسیار زیادی دارد. معده و دستگاه گوارش نوزادان بسیار حساس است. به همین جهت باید با دقت زیاد و در زمان مناسب تغذیه تکمیلی را برای آنها آغاز کرد.

تشخیص زمان صحیح غذا دادن به کودک

مثلا اینکه کودک از چه سنی میتواند لوبیا بخورد؟

یا اینکه کودک از چه سنی میتواند گوشت بخورد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک کشک داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک گلاب داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک پسته داد؟

یا اینکه از چه سنی می توان به کودک کله پاچه داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک کره بادام زمینی داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک کیوی داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک ماست داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک گوجه داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک ژله داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک چای داد؟

یا اینکه از چه سنی میتوان به کودک آب داد؟

و یا اینکه کودک از چه سنی میتواند کشمش و میوه های خشک بخورد؟ ، هندوانه بخورد، انبه بخورد و ... به سن او بستگی دارد. اما اینکه اساسا کودک از چه سنی می تواند غذای کمکی بخورد، به وزن او بستگی دارد. اگر وزن گیری خوبی نداشته باشد، معمولا زیر شش ماه دادن غذای کمکی شروع می شود. 

به طور کلی پایان شش ماهگی بهترین زمان برای شروع تغذیه تکمیلی نوزادان است. طریقه غذا دادن به کودک 6 ماهه اصول و قوانین خاص خودش را دارد؛ اگر افرادی زودتر از 6 ماهگی به طور روتین به شیرخواران غذای کمکی می‌دهند، کار اشتباهی است. زودتر از 6 ماهگی دادن غذای کمکی برای عموم بچه‌ها خطای بزرگی است، مگر در موارد خاصی که برخی بیماری‌ها سبب شود پزشک تغذیه تکمیلی را برای شیرخواران سریعتر آغاز کند. مثلا گاهی به دلیل رفلاکس شدید نوزاد یا کمبود وزن، شروع تغذیه تکمیلی زودتر از پایان شش ماهگی است؛ یعنی پایان چهار ماهگی یا پایان پنج ماهگی. البته این موضوع را باید پزشک تشخیص دهد و تایید و توصیه کند. فراموش نکنید که غذا دادن به کودکان مثلا غذا دادن به کودک هفت ماهه یا غذا دادن به کودک 9 ماه با ترکیبات غذایی مخصوصی است که معده آنها توان هضم آن ترکیبات را داشته باشد. 

برای اینکه تغذیه تکمیلی را برای دلبند خود در زمان صحیح و مناسبی انتخاب کنید، باید یکسری از نکات مهم را در نظر داشته باشید. این نکات از قرار زیر هستند:

• اینکه کودک بتواند سر و گردن خود را کنترل کند. یعنی کنترل گردن خود را داشته باشد و بتواند بنشیند و غذا بخورد. 
• اینکه نسبت به جلو آوردن قاشق به سمت دهانش واکنش نشان دهد و دهانش را باز کند یا هنگام غذا خوردن والد به دهان او نگاه کند. 
• اینکه وزن نوزاد دو برابر وزن هنگام تولدش شده باشد.  

چنانچه کودک شما هر یک از سه فاکتور بالا را دارد، به این معنی است که می‌توانید تغذیه تکمیلی را برای او آغاز کنید. بنابراین اینکه غذا دادن به کودک از چند ماهگی صورت بگیرد، به شدت از کودکی به کودک دیگر متغیر و متفاوت است. اما آنچه که بدیهی است این است که غذا دادن به کودک نباید تا بعد از شش ماهگی به تعویق بیفتد. زیرا عواقب گوارشی بدی دارد. در واقع همان اندازه که زود شروع کردن تغذیه تکمیلی برای کودک خطرساز است، دیر شروع کردن تغذیه تکمیلی نیز خطرآفرین است. 

اگر قبل از شش ماهگی شیر مادر کافی نباشد، تغذیه تکمیلی آغاز می‌شود؟

برای پاسخ دادن به این سوال باید ابتدا مشخص کنیم که منظور از کافی نبودن شیر مادر چیست؟ شیر مادر زمانی کافی نیست که کودک گرسنه بماند و در اثر این گرسنگی دچار کمبود وزن شود. در این شرایط تا قبل از شش ماهگی (و حتما تا قبل از چهار ماهگی) استفاده از شیر خشک در کنار شیر مادر توصیه می‌شود تا کودک سیر شود و وزن هم بگیرد. برای قرار دادن شیر خشک در برنامه تغذیه‌ای نوزاد هم می‌توان مقداری از شیر مادر را با شیر خشک مخلوط کرد و به کمک شیشه به نوزاد داد و هم اینکه شیر خشک را به روش متداول تهیه کرد و در رژیم غذایی نوزاد وارد کرد. توجه داشته باشید حتی با وجود کمبود وزن یا سیر نشدن نوزاد هرگز اجازه ندارید که تغذیه تکمیلی را زیر چهار ماهگی آغاز کنید. 

یادآوری این نکته نیز لازم است که وارد کردن شیر خشک به رژیم غذایی کودک تنها در زمانی بلامانع است که منحنی رشد دچار افت شده باشد. در این شرایط هرگز نسبت به استفاده از شیر خشک برای کودک خود حساس نباشید. اما توجه داشته باشید که وعده‌های استفاده از شیر خشک در شبانه روز نباید زیاد باشد و ترجیحا با استکان، لیوان، قاشق یا حتی با سرنگ و قطره چکان و نه با شیشه به شیرخوار شیرخشک بدهید. زیرا مکیدن شیر از شیشه برای نوزاد بسیار ساده تر و راحت‌تر از مکیدن شیر از سینه است. به همین جهت احتمال اینکه نوزاد خیلی سریع شیشه را به سینه مادر ترجیح دهد، بسیار زیاد است. پس باید تمهیدی بیندیشید که این اتفاق رخ ندهد. 

حجم غذای کمکی چه قدر باید باشد؟

شروع تغذیه تکمیلی باید با احتیاط و مراقبت زیاد باشد. حجم زیاد و تعداد دفعات زیاد تغذیه تکمیلی هرگز برای هیچ کودکی توصیه نمی‌شود. باید بدانید که طریقه غذا دادن به کودک 6 ماهه و زیر شش ماه با غذا دادن به کودک هفت ماهه یا غذا دادن به کودک 9 ماهه متفاوت است. این تفاوت هم در نوع غذا و ترکیبات غذا است و هم در حجم غذا. 

در هنگام شروع غذای کمکی برای کودک باید در دفعات کم و حجم کم و به صورت اندکی غلیظ تر از شیر مادر یا شیر خشک به کودک غذا بدهید. در واقع در اولین ماه شروع تغذیه تکمیلی هنوز این شیر است که غذای اصلی کودک است و باید تعداد دفعات تغذیه کودک با شیر بیشتر از تعداد دفعات تغذیه کودک با غذای کمکی (فرنی یا حریره بادام) باشد. علت این موضوع هم مربوط به قدرت معده و دستگاه گوارش کودک است. به هر حال زمان کافی باید به معده و دستگاه گوارش کودک داده شود تا غذاهای جدید را بشناسد و برای هضم آنها وارد عمل شود. 

چنانچه در مورد مصرف ویتامین دی در بارداری، گیاهخواری در بارداری و خوردن شیرینی در بارداری به دنبال مطالب علمی و موثق هستید، حتما مقاله های مربوط به آنها را مطالعه کنید.  

روش استفاده از شیر خشک برای نوزادان 

مادر در هر شرایطی باید ابتدا از هر دو سینه خود به کودک شیر بدهد. تا جایی که هر دو سینه تخلیه شود. اگر با وجود تخلیه شیر سینه مادر در یک وعده غذایی، شیرخوار همچنان گرسنه باشد و منحنی رشد او رو به کاهش باشد، بلافاصله بعد از تغذیه با شیر مادر باید تغذیه با شیر خشک ادامه پیدا کند. 

مضرات شروع زودهنگام تغذیه تکمیلی

• خطر بروز آلرژی و اسهال برای نوزاد
• خطر بروز عفونت‌های گوارشی

عکس‌العمل کودکان برای خوردن تغذیه تکمیلی

عکس‌العمل کودکان برای خوردن غذای کمکی در مقایسه با یکدیگر بسیار متفاوت است. گرچه غذا خوردن و بلعیدن امری ذاتی است و کودک از بدو تولد و بدون هیچ آموزشی این مهارت را دارد، اما فراموش نکنید که تا قبل از شروع تغذیه تکمیلی، فقط شیر خورده است و ماده‌ای غلیظ‌تر از شیر را در دهانش تجربه نکرده است. بنابراین حق دارد در مقابل مواد غذایی جدید واکنش نشان دهد. 

ممکن است کودکی تغذیه تکمیلی را در دهانش نگه دارد، بچرخاند و با زبانش بازی کند و در نهایت به بیرون تف کند. این احتمال هم وجود دارد که کودک تغذیه تکمیلی را به راحتی ببلعد و بخورد. پیشنهاد می‌کنیم برای پذیرش راحت‌تر کودک ابتدا کمی از شیر خود یا شیرخشک به او بدهید و در میانه راه کمی غذای جامد داده و مجدد شیر بدهید. 

برای اینکه کودک جویدن و بلعیدن را یاد بگیرد، صبور باشید و به او فرصت بدهید. غذا با حجم زیاد به کودک دادن راه مناسبی برای آموزش بلع به کودک نیست. شما هرگز مجاز نیستید که حجم زیادی از تغذیه تکمیلی را به یکباره به کودک خود بدهید. 

لیست غذای کمکی

اینکه غذا دادن به نوزاد از کی شروع میشه یک سوال است و اینکه چه غذاهایی می‌توانیم به نوزاد خود بدهیم، سوال دیگری است. وقتی زمان آن برسد که به نوزاد خود غذایی جز شیر بدهید، باید برنامه غذایی او را با ساده‌ترین و کم آلرژی‌ترین ترکیبات غذایی غنی کنید. شیر مادر، آرد برنج و پودر بادام درختی، اولین ترکیباتی هستند که وارد رژیم غذایی کودک می‌شوند. با آرد برنج فرنی و با پودر بادام درختی نیز حریره بادام تهیه می‌شود. در واقع از ترکیب هر دوی این مواد با شیر مادر، غذایی غلیظ تر از شیر مادر تهیه می‌شود که برای شروع تغذیه تکمیلی نوزاد کاملا مناسب است.

لیست غذای کمکی

سوپ غذای دیگری است که پس از فرنی و حریره بادام وارد رژیم غذایی نوزاد می‌شود. ترکیبات سوپ برای اولین بارِ استفاده بسیار محدود است. از ترکیب اندکی گوشت مرغ یا گوسفند به همراه کمی برنج و کمی هویج اولین سوپ برای نوزاد تهیه می‌شود. چاشنی این سوپ هرگز نباید نمک باشد. بلکه یک قطره کوچک آبلیمو برای طعم‌دار کردن سوپ کفایت می‌کند. 

کم کم به این ترکیبات، سیب زمینی، انواع سبزیجات و انواع حبوبات اضافه می‌شود. به مرور نیز میوه‌هایی همچون موز، سیب و هلو می‌توان به کودک داد. توجه داشته باشید که همیشه باید از موادی استفاده کنید که تاثیر آلرژیک کمتری دارند و احتمال اینکه کودک به آنها واکنش آلرژیک نشان دهد، کمتر است. 

بهتر است بین هر ماده غذایی جدیدی که به کودک می‌دهید، 5 روز فاصله بگذارید؛ یعنی غذای کمکی را از فرنی شروع کنید، 5 روز بعد حریره و 5 روز بعد سوپ.

همه موادی که از آنها یاد کردیم، به عنوان بهترین غذاها برای شروع تکمیلی نوزادن شناخته شده اند. فراموش نکنید که به عنوان یک مادر مسئول و آگاه باید طوری غذا دادن به کودک خود را مدیریت کنید که او کمترین آسیب را از این ماجرا متحمل شود. لذا هرگز به حجم زیاد و با ترکیبات زیاد به کودک خود غذا ندهید. 

بهترین شیوه برای غذای جامد دادن به کودک

وقتی یاد گرفتید که غذا دادن به کودک از چند ماهگی باید آغاز شود، این موضوع را نیز باید یاد بگیرید که به چه شیوه‌ای به کودک غذا بدهید. پاسخ این سوال بسیار ساده است. همان شکلی که خودتان غذا می‌خورید، به کودک غذا بدهید. یعنی از یک قاشق مناسب و یک ظرف مناسب استفاده کنید. فرنی و حریره بادامی را که درست می‌کنید، با شیشه به کودک ندهید. حتی شیشه‌هایی که سرشان حالت قاشق دارد هم گزینه خوبی برای دادن غذای جامد به کودک نیستند. یک قاشق کودکانه و جذاب و یک بشقاب فانتزی و رنگارنگ انتخاب کنید و با قاشق به کودک خود غذا بدهید. 

در حین غذا دادن به کودک با او بازی کنید. "به به بازی" کنید. اگر بشقاب کودک عکسی از حیوانات یا عروسکی دارد، از همان بشقاب کمک بگیرید و برای کودک خود جذابیت ایجاد کنید. یک عروسک را کنار کودک خود بنشانید و یک بار قاشق را به دهان عروسک و یک بار به دهان کودک ببرید. با این روش‌ها غذا دادن به کودک هم برای شما و هم برای دلبندتان جذاب می‌شود. می‌توانید از همبازی‌های کودک هم کمک بگیرید و نوبتی به آنها غذا بدهید. خلاصه کلام اینکه تا جایی که می‌توانید برای کودک خود در هنگام غذا خوردن تنوع ایجاد کنید. 

پیشنهادات غذایی برای تغذیه تکمیلی کودکان

همه ما می‌دانیم که شروع تغذیه تکمیلی کودکان با فرنی و حریره بادام است. اما با رشد کودک و افزایش سن او و آشنایی معده او با غذاهای جامد، انواع سوپ‌ها و میوه‌ها و پوره‌ها نیز در رژیم غذایی او قرار می‌گیرد. 

• سوپ مرغ و سبزیجات (پایان 4ماهگی)

ترکیب فیله ران مرغ یه تیکه به اندازه کف دست - سیب زمینی کوچک 1 عدد - هویج متوسط 1 عدد

در هفته اول فقط عصاره سوپ را به کودک بدهید و از هفته دوم به بعد مجاز به دادن ترکیبات پوره شده سوپ نیز به کودک هستید. استفاده از یک تا چند قطره آبلیمو تازه به عنوان چاشنی در سوپ بلامانع است.

• سوپ سبزیجات 2 (پایان 4ماهگی)

گل ماهیچه گوسفندی 1 تکه - کدوحلوایی 3 -4 تکه کوچک - سیب زمینی متوسط 1 عدد - گشنیز چند عدد

ترکیب مواد فوق نیز برای گنجاندن در تغذیه تکمیلی کودکان بسیار مناسب است. استفاده از کدو حلوایی در رژیم غذایی کودک در کنار خاصیت بسیار زیادی که دارد، زود هضم و ملین است و یبوست را از بین می‌برد.

• سوپ سبزیجات (پایان 4ماهگی)

فیله ران مرغ 1 تکه - کدو حلوایی 3 -4 تکه - لوبیا سبز 1 عدد - سیب زمینی 1 عدد کوچک

در ترکیب سوپ فوق باید به خوب پخته شدن لوبیا سبز دقت کنید. زیرا لوبیا سبز نسبت به باقی سبزیجات این سوپ بافت سخت‌تری دارد و به زمان بیشتری برای پخت نیاز دارد. 

• سوپ سبزیجات4 (5ماهگی)

ماهیچه 1 عدد - کرفس 5-6 تکه - سیب زمینی 1 عدد کوچک - هویج 1 عدد متوسط

ترکیبات این سوپ کاملا نشان می‌دهد که رژیم غذایی کودک در حال تغییر است. تمام مواد را بعد از پخت کامل حتما پوره و کاملا له کنید و بدون هیچ قطعه درشتی به کودک بدهید.

• سوپ سبزیجات ( 6 ماهگی)

ترکیب برنج 1 قاشق چایخوری - هویج 1 عدد کوچک - عدس خیس شده 1 قاشق چایخوری - مرغ یا ماهیچه یا قلم به مقدار کم

• پوره کلم بروکلی ( 6 ماهگی )

ترکیب کلم بروکلی با سیب زمینی، هویج یا کدو. این ترکیب مناسب کودکانی است که به لبنیات حساسیت دارند. این ترکیب سرشار از کلسیم و فیبر است.

• کرم سیب (6ماهگی)

آرد برنج 1 قاشق غذاخوری، رنده سیب، بِه یا گلابی متوسط 1 عدد و آب 1 فنجان

مواد فوق را ترکیب کنید و روی حرارت بگذارید تا کاملا بپزد. این ترکیب خصوصا با گلابی ویتامین ای و ث و کلسیم، آهن، منیزیم و روی زیادی دارد و بسیار مقوی و پر انرژی است. 

• ماست میوه ای (6ماهگی)

ماست کم چرب 2 قاشق غذاخوری - میوه پوست کنده (سیب یا شلیل یا گلابی) 6 - 7 قطعه

مواد فوق را ترکیب کنید و به عنوان میان وعده سالم به کودک بدهید. 

کلام آخر 

احتمالا اکنون دیگر می‌دانید که غذا دادن به کودک از چند ماهگی باید صورت بگیرد. لازم است یادآوری کنیم که گرچه در این مطلب پیشنهادات غذایی را برای استفاده در رژیم غذایی کودک برای شما داشتیم، اما توصیه می‌کنیم برای استفاده از هر یک از ترکیبات فوق با پزشک تغذیه کودکان مشورت کنید و با اجازه او ترکیبات جدید را وارد رژیم غذایی کودک کنید.