درمان نفخ شکم نوزاد چیست؟

همه ما کم‌وبیش احساس ناخوشایندِ ناشی از تجمع گاز در دستگاه گوارش یا نفخ را تجربه کرده‌ایم. طبیعی است که نفخ شکم نوزاد و کودک، برایشان تجربه‌ای ناخوشایندتر و دردناک‌تر باشد. نفخ نوزادان مشکلی شایع است و می‌تواند کودک را در هرسنی درگیر کند اما در نوزادان و کودکان 1 تا 4 ماهه بیشتر دیده می‌شود. این شیوع بیشتر مربوط به دستگاه گوارش نابالغ کودکان در این سن است. به نظر می‌رسد عوامل درونی و محیطی نیز در شیوع بالاتر نفخ در کودکان موثر باشند. نفخ شکم نوزاد و ناتوانی از خروج گاز موجب بی‌قراری، گریه و جیغ کشیدن کودک شده و او را وادار می‌کند تا پاهایش را به داخل شکم جمع کند. برای پیشگیری و درمان نفخ شکم نوزاد و همچنین راه‌های آرام کردن نوزادتان با ما همراه باشید.

علت نفخ شکم نوزاد

قبل از پرداختن به موضوع درمان نفخ شکم نوزاد لازم است در مورد علت آن اطلاعات بیشتری کسب کنید. نفخ به علت جمع شدن هوا در معده اتفاق می‌افتد و می‌تواند باعث دل درد و ناراحتی نوزاد شود. تجمع این هوا ممکن است در هنگام غذا خوردن (هم کودکانی که از شیشه شیر استفاده می‌کنند و هم در کودکانی که شیر مادر می‌خورند) یا به هنگام هضم غذا در معده نوزاد اتفاق بیافتد. در زیر برخی از علل شایع نفخ نوزادان را بررسی می‌کنیم:

حباب‌های هوای محلول در آب در تغذیه نوزاد با شیشه شیر

با تکان دادن شیشه شیر هنگام تهیه شیرخشک، مقداری هوا به صورت محلول در آب وارد شیشه شیر می‌شود. با تکان دادن شیشه، حباب‌های هوا نیز بیشتر می‌شوند. مصرف بلافاصله این شیر موجب نفخ و دل‌پیچه کودک می‌شود. پس قبل از مصرف حتما برای مدتی شیشه شیر را در جایی ثابت قرار دهید. با این‌کار حباب‌های هوای محلول در شیر خشک فرصت کافی برای خارج شدن دارند.

مقدار زیاد شیر مادر 

ممکن است نوزاد با نوشیدن مقدار زیاد شیر به نفخ مبتلا شود. در این حالت مقدار شیر نوشیده‌شده، بیشتر از گنجایش دهان کودک بوده و به همراه خود هوای زیادی را به معده کودک وارد می‌کند. زیاد مکیدن سینه توسط کودک نیز موجب تولید شیر بیشتری می‌شود و مشکل ادامه پیدا می‌کند.  با تغذیه نوزاد از یک سینه مادر در هر وعده می‌توان این مشکل را کنترل کرد. 

با عجله شیرخوردن

وقتی نوزاد با عجله شیر بخورد، حجم شیری که وارد دهان می‌شود بیشتر از گنجایش دهان است. پس هوای زیادی وارد معده نوزاد می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز 

برخی از نوزادان به این بیماری مبتلا هستند. عدم تحمل لاکتوز، می‌تواند گاز زیادی در معده نوزاد تولید کند. که موجب نفخ شکم نوزاد می‌شود.

گریه کردن زیاد

در هنگام گریه هوای زیادی وارد دستگاه گوارش نوزاد می‌شود که ممکن است باعث نفخ ‌شود. برای جلوگیری از این مشکل سعی کنید کودک خود را آرام نگه دارید.

مصرف غذاهای نفاخ توسط مادر

گاهی مصرف غذاهای ایجادکننده نفخ توسط مادر در شیر او تاثیر می‌گذارد. البته لیست ثابتی از این غذاها وجود ندارد. پس تنها اگر احساس می‌کنید پس از مصرف غذایی خاص نوزادتان دچار نفخ می‌شود، بهتر است از مصرف آن پرهیز کنید.

نوشیدن آبمیوه 

نباید فرزندتان را قبل از 6 ماهگی با غذایی جز شیر مادر تغذیه کنید. هضم قند فروکتوز و ساکاروز موجود در آبمیوه برای دستگاه گوارش نابالغ نوزاد دشوار است و باعث ایجاد نفخ می‌شود.

چه علائمی به تشخیص نفخ شکم نوزاد به ما کمک می‌کنند؟

گریه و بی‌قراری نوزادتان می‌تواند علی‌رغم نفخ شکم علل متعددی داشته باشد. اما علائم و نشانه‌های اختصاصی‌تری می‌توانند در تشخیص نفخ شکم نوزاد به ما کمک کنند. این علائم در زیر آورده شده‌اند:

• کودک پاهای خود را جمع می‌کند و به طرف سینه بالا می‌برد.
• دست‌های خود را مشت می‌کند.
• سکسکه می‌کند.
• رنگ صورتش قرمز می‌شود.
• باد معده خالی می‌کند.
• خرخر می‌کند.
• شیرمادر یا شیرخشک را به بیرون تف می‌کند.
• پس از شیرخوردن ناآرام است و گریه می‌کند.
• کمر خود را قوس داده و شکلک در می‌آورد.

وجود علائم بالا با توجه به سن نوزاد (شیوع بالای نفخ در سن 1-4 ماهگی و بخصوص هفته هشتم زندگی) و پیدا نشدن علت دیگری برای بی‌قراری کودک، احتمالا نشانه درد شکمِ ناشی از گاز (نفخ) است. اما باید توجه کرد که بعضی از این علائم می‌توانند نشانه‌های کولیک یا رفلاکس و رفلاکس پنهان نوزاد نیز باشند.

مشکلاتی که معمولا با نفخ شکم نوزاد اشتباه گرفته می‌شوند

ممکن است علی‌رغم تلاش برای گرفتن آروغ یا ماساژ شکم، کودک به گریه کردن ادامه دهد. این حالت می‌تواند نشانه‌ی وجود مشکلاتی از قبیل کولیک، یبوست یا رفلاکس باشد. علائم مشابه و عدم توانایی نوزاد در بیان مشکلش، وظیفه شما را سخت‌تر می‌کند. اما نگران نباشید در زیر علائم اختصاصی‌تر هرکدام از این موارد آورده شده‌است:

رفلاکس

معده نوزاد مبتلا به رفلاکس در حدود نیم ساعت بعد از غذا خوردن ترش می‌کند(یعنی غذا وارد مری و دهانش می‌شود). ممکن است برخلاف نفخ، نوزاد خودش را جمع نکند. در این شرایط به رغم آروغ زدن و خروج گاز از معده کودک هممچنان بی‌قرار است و حتی آروغ زدن موجب تشدید رفلاکس معده شده و کودک را بی‌قرار‌تر کند. افزایش بزاق دهان و احساس ناراحتی بعد از غذا  خوردن از دیگر علائم رفلاکس معده هستند.

یبوست

دل درد ناشی از یبوست بسیار شبیه به نفخ است. درواقع یبوست می‌تواند خود موجب ایجاد نفخ شود. اما سفتیِ مدفوع و اذیت شدن نوزاد در هنگام یبوست رخ می‌دهد.

کولیک

اگر کودک شما در سنین کمتر از پنج ماه برای حداقل سه روز در هفته و بیشتر از سه ساعت متوالی را  به مدت حداقل سه هفته گریه کند، به احتمال زیاد ممکن است دچار قولنج (کولیک) شده باشد. کولیک خود می‌تواند به علت گریه، نوزاد را به نفخ مبتلا کند.

دیسکینزی

گاهی دل‌درد نوزاد مربوط به انقباضات غیرقابل‌کنترل ماهیچه‌های روده است. به این حالت دیسکینزی گفته می‌شود. توجه کنید که این دردها نیز با گرفتن آروغ نوزاد قطع نمی‌شوند.

چه زمانی باید درمورد نفخ شکم نوزاد نگران باشم؟

نفخ شکم مشکلی شایع در نوزادان است و معمولا نگران کننده نیست. همچنین درمان نفخ شکم نوزاد در اغلب موارد ساده است. برای کودکان در سن پایین‌تر، یک یا دو دوره بی‌قراری در هر 24 ساعت متداول بوده و نیازی به نگرانی ندارد. به شرطی که کودک اغلب اوقات راحت باشد و به‌خوبی رشد کند. اگر نوزاد مبتلا به نفخ به خوبی رشد نمی‌کند و وزن‌‌گیری طبیعی ندارد بهتر است با پزشک مشورت کنید. 

به علامت‌های هشدار دهنده زیر توجه کنید، زیرا ممکن است علت نفخ شکم نوزادتان یک بیماری زمینه‌ای دیگر باشد:

• بروز تغییرات ناگهانی در رفتار کودک مثل سختی در نفس کشیدن یا تغییر در سرعت تنفس
• وجود دوره‌های طولانی مدت بی‌قراری در نوزاد
• در هنگام گریه کردن پوست یا لب‌های کودک کبود می‌شود
• کودک دچار اسهال مکرر باشد یا استفراغ کودک به همراه مدفوع خونی یا خون در ادرار نوزاد مشاهده شود
• تب و گریه بیش از حد

در صورت مشاهده یک یا چند علامت بالا، حتما به پزشک مراجعه کنید. زیرا با وجود ساده بودن درمان نفخ شکم نوزاد، بیماری زمینه‌ای می‌تواند مشکل ساز باشد.

روش‌های درمان نفخ شکم نوزاد

توجه کنید که اطلاعات زیر جایگزین مراجعه به پزشکی نیست. درصورت تداوم علائم یا وجود هریک از علامت‌های هشداردهنده بالا، برای درمان نفخ شکم نوزاد، به پزشک مراجعه کنید. برخی از روش‌هایی که در ادامه مطرح می‌شوند به درمان دل درد نوزاد زیر یک ماه نیز کمک می‌کنند.

روش‌های خانگی و ساده‌ برای درمان نفخ شکم نوزاد

ماساژ دادن شکم نوزاد

ماساژ دادن شکم نوزاد خیلی کمک کننده است. ماساژ باعث آرامش عصبی و عضلانی روده‌ها و درمان نفخ شکم نوزاد می‌شود. برای این کار کودک را به پشت بخوابانید و با حرکات دایره‌ای دست، شکم او را ماساژ دهید همچنین به آرامی ناحیه دور شکم نوزادتان را فشار دهید تا گاز اضافه خارج شود.

ورزش دادن نوزاد (حرکت دوچرخه)

بعضی از حرکات ورزشی نیز می‌تواند در درمان نفخ شکم نوزاد کمک کننده باشد. کودک را به پشت دراز کنید و سپس پاهای او را مانند حرکت رکاب زدن در دوچرخه سواری حرکت بدهید. این کار با کمک به حرکت روده‌ها موجب خروج گاز اضافی از دستگاه گوارش می‌شود.

خواباندن نوزاد بر روی شکم

در این حالت نیروی جاذبه به خروج گازهای اضافه و درمان نفخ شکم کمک می‌کند. خواباندن نوزاد بر روی شکم اگرچه منجر به رشد و تقویت عضلات او می‌شود، اما در هنگام قنداق کرن نوزاد توصیه نمی‌شود. این موضوع به علت سندرم مرگ ناگهانی نوزاد است.

استفاده از پستانک

مکیدن پستانک با جلوگیری از گریه کودک موجب آرامش او می‌شود. با توجه به این موضوع که گریه خود می‌تواند یکی از دلایل نفخ باشد، پستانک از تشدید نفخ جلوگیری می‌کند.

حمام آب ولرم 

حمام آب ولرم نیز با ایجاد آرامش عضلانی و عصبی روده‌ها، به خروج گازهای اضافیِ دستگاه گوارش کودک و درمان نفخ شکم نوزاد کمک خواهد کرد.

استفاده از پروبیوتیک در رژیم نوزاد

یکی از راه‌های درمان نفخ شکم نوزاد برای کودکان بالاتر از 6 ماه استفاده از ماست‌های پروبیوتیک است که حتما باید با مشورت پزشک انجام شود. این ماست‌ها با تامین میکروب‌های مفید دستگاه گوارش موجب درمان نفخ شکم نوزاد می‌شوند.

درمان نفخ شکم نوزاد با دارو

داروهای گیاهی  برای درمان نفخ شکم نوزاد

• چای سبز: برای جلوگیری از بیخوابی فرزندتان از چای بی‌کافئین استفاده کنید.
• آب قند: قبل از استفاده از این روش با پزشک مشورت کنید. زیرا ممکن است با شیر مادر یا شیرخشک تداخل داشته باشد. به میزان خیلی کم و چند قطره به کودک بدهید.
• گریپ میکسچر: برای استفاده از این ترکیب با پزشک مشورت کنید. این ترکیب شامل موادی از جمله قند و عصاره نعناع است. از ترکیبی که حاوی الکل و بی کربنات سدیم است استفاده نکنید.

سایمتیکون

توجه کنید که استفاده از قطره‌ی سایمتیکون به دلیل داشتن برخی ترکیبات (هیدروکسید آلومینیم و هیدروکسید منیزیوم موجود در این قطره ممکن است باعث بروز حساسیت در نوزاد شود) برای نوزادان پیشنهاد نمی‌شود و از نطر علمی کارایی آن ثابت نشده است. این قطره با تجویز پزشک برای درمان نفخ شکم کودکان استفاده می‌شود. نحوه‌ی عملکرد این دارو با ترکیب و به هم پیوستن حباب‌های هوای کوچک موجود در معده و تبدیل آن‌ها به حباب‌هایی بزرگ‌تر است. این حباب‌های بزرگتر راحت‌تر از معده خارج می‌شوند. سایمتیکون به علت این که جذب خون نمی‌شود، برای کودکان تقریبا بی‌خطر درنظر گرفته می‌شود.

قطره پدیلاکت

این قطره یک ترکیب پروبیوتیکی است و شامل باکتری‌های سودمند دستگاه گوارش است و برای درمان نفخ شکم نوزاد استفاده می‌شود.

پیشگیری از نفخ شکم نوزاد

اگر می‌خواهید قبل از مجبور شدن به درمان نفخ شکم نوزاد خود از آن پیشگیری کنید، باید مانع ورود هوای اضافی به دستگاه گوارش کودک شوید. در زیر نکات و روش‌های مفیدی برای این پیشگیری آورده شده است:

قرار دادن کودک در موقعیت مناسب در هنگام شیر خوردن

بهترین حالت قرار گرفتن نوزاد هنگام نوشیدن شیر به گونه‌ای است که نوزاد روی دست و سر نوزاد بالاتر از بدن او قرار بگیرد. می‌توانید حالت‌های مختلف را با توجه به شرایط بالا امتحان کنید تا متوجه شوید کودک در کدام شرایط راحت‌تر است و بهتر شیر می‌خورد.

استفاده از شیشه شیر مناسب

هرچه سوراخ شیشه شیر کوچک‌تر باشد،  نوزاد با سرعت کمتری شیر را وارد دهانش می‌کند و از ورود حجم زیادی از شیر و هوا به معده نوزاد جلوگیری می‌شود.

به نوزادتان کمک کنید تا آروغ بزند

در هر حالت(تغذیه نوزاد با شیشه شیر یا شیر مادر) پس از شیر خوردن، کودک باید روی شانه قرار گرفته و با ضربه‌های آرام بر پشتش امکان خروج هوا از معده کودک ایجاد شود. در هنگام مصرف شیرِ مادر جلوگیری از ورود حجم زیادی از هوا به معده کودک دشوار است به همین علت توصیه می‌شود برای پیشگیری و درمان نفخ شکم نوزاد هرچند دقیقه آروغ کودک را بگیرید و دوباره به او شیر بدهید.